Overbevissing

Een kwart van de door de FAO opgevolgde visbestanden is “overbevist”, “zo goed als uitgeput” of “herstellende”. Dat aandeel blijft al sinds tien tot vijftien jaar stabiel. De toestand is veel dramatischer voor de visbestanden op volle zee, die voor een deel of geheel buiten de economische exploitatiezone van de kustlanden liggen. Twee derde van de bestanden in de open oceaan zijn overbevist of zo goed als uitgeput. Het gaat daarbij om soorten als de blauwvintonijn, de kabeljauw, de heek en de heilbot.
“Hoewel deze visbestanden maar een klein deel uitmaken van de totale visvangst, zijn ze een belangrijke indicator van de toestand van het ecosysteem van de oceanen”, zegt Ichiro Nomura, de assistent directeur-generaal van het visserijdepartement van de FAO.
Walvissen waren een tijdlang de meest bedreigde diersoort. Na een verbod van twintig jaar op commerciële vangst lijken de meeste walvissen nu terug te keren. Maar er zijn uitzonderingen, zoals de grijze walvis, die wellicht niet zullen overleven omdat hun aantallen veel te laag zijn.
Veel vissoorten kunnen zich nog herstellen, wanneer de oceanen beter worden beschermd. Uit onderzoek in beschermde gebieden blijkt dat het herstel van de biodiversiteit tot een verviervoudiging van de productiviteit leidt bij de visvangst. Slechts één procent van de oceanen is echter beschermd.

Bodemvisserij

Daarnaast is er nog de destructieve bodemvisserij, waarbij vissers loodzware netten over de zeebodem slepen. Die netten wrikken alles los wat ze op hun 100 meter brede pad tegenkomen, met inbegrip van unieke diersoorten. De Verenigde Naties zijn er eind 2006 niet in geslaagd om een verbod op bodemvisserij in te stellen.
Onderzoekers van de Universiteit van British Columbia in Canada hebben berekend dat bodemvissers jaarlijks 116 miljoen euro subsidies krijgen. Japan, Zuid-Korea, Spanje, Australië en Rusland reiken de meeste subsidies uit. Zonder die subsidies zouden de bodemvissers volgens onderzoeker Rashid Sumaila miljoenenverliezen lijden.
“De bodemvissers krijgen subsidies om iets vreselijks te doen wat ze uit zichzelf nooit zouden doen, gewoonweg omdat het niet rendabel is”, zegt Elliott Norse, de voorzitter van het wetenschappelijke instituut “Marine Conservation Biology Institute”. “Het is een voorbeeld van iets wat erge gevolgen heeft ten gevolgde van bepaalde overheidsbeslissingen. Overheden moeten er iets aan doen, en wel snel”.

Totale opbrengst stagneert

De jongste cijfers over de opbrengsten van visvangst en aquacultuur bevestigen een trend die al een tijdje bezig is. De totale opbrengst uit de vangst van wilde vissoorten stagneert tussen de 90 en 95 miljoen ton. Volgens de FAO zit de sector daarmee tegen het plafond: in 2030 zou de vangst van in het wild levende soorten nog altijd 93 miljoen ton opleveren. Een internationaal team van wetenschappers kwam onlangs in het tijdschrift Science door extrapolatie tot de conclusie dat de oceanen tegen 2050 zouden zijn leeggevist.
De opbrengst uit aquacultuur gaat echter gestaag naar omhoog, van 35.5 miljoen ton in 2000 tot 47,8 miljoen ton in 2005. China produceert op zijn eentje bijna 70 procent van die hoeveelheid. De sector groeide er tussen 2000 en 2004 met 5 procent. De snelste groeier is de aquacultuur in ontwikkelingslanden (+11 procent in dezelfde periode), die zich vooral toelegt op garnalen en plantenetende vissoorten.

16,6 kilogram vis per aardbewoner

Visvangst en aquacultuur samen leverden in 2005 141,6 miljoen ton vis op, waarvan 106 miljoen ton bestemd was voor menselijke consumptie. Per aardbewoner komt dat neer op 16,6 kilo vis per jaar, een historisch record. De groei in de aquacultuur zal volgens de FAO volstaan om ook in de toekomst aan de vraag van de groeiende wereldbevolking te voldoen. 2,6 miljard mensen halen minstens een vijfde van hun dierlijke proteïnen uit vis.
Ook de internationale vishandel scheert historische toppen. Met een globale exportwaarde van 55 miljard euro in 2004 is de sector met 23 procent gegroeid tegenover 2000 (+ 17,3 procent wanneer je rekening houdt met de inflatie). De toename is erg uitgesproken in ontwikkelingslanden, waar de netto exportwaarde voor visserijproducten al twintig jaar stijgt, van 3,5 miljard euro in 1984 tot 15,7 miljard euro in 2004.

Plunderingen

Het VN-akkoord over de Visbestanden van 1995 bepaalt dat de visbestanden van de open oceaan moeten worden beheerd door regionale beheersorganisaties voor visserij (Regional Fisheries Management Organisations, RFMO’s), met vertegenwoordigers van landen die aan een bepaalde vangst deelnemen. Momenteel bestaan er 39 RFMO’s, die ervoor moeten zorgen dat de visbestanden van de open zee niet worden geplunderd door elkaar beconcurrerende vissersvloten uit verschillende landen.
Zo’n RFMO kan alleen goed werken als de deelnemende landen er zeker van zijn dat ze evenveel inkomsten zullen binnenhalen als wanneer ze er op hun eentje op uit trekken. Dat is nu meestal niet het geval. De RFMO’s hebben doorgaans veel leden en de samenstelling van het lidmaatschap verandert voortdurend. Dat bemoeilijk de uitwisseling van informatie en wederzijdse controle. De verleiding is dan ook erg groot om niet mee te doen aan het gemeenschappelijk visbeheer en te profiteren van de inspanningen van de anderen.
Om daar iets aan te doen, moeten er strengere internationale maatregelen komen om dergelijke ongereguleerde vangsten in gebieden waarover afspraken zijn gemaakt te bestraffen, zo stelt het FAO-rapport. De VN-organisatie heeft daartoe een Internationaal Actieplan tegen Illegale, Ondergereguleerde en Ongereguleerde Visvangst opgesteld dat moet worden vertaald in nationale actieplannen.