Overleven de VN getouwtrek tussen uni- en multilateralisme? - analyse

De Verenigde Staten worden als “unilateralisten” gebrandmerkt omwille van
hun verzet tegen een Internationaal Strafhof, het Kyoto-protocol en – sinds
11 september – een geheel nieuwe visie op de wereldvrede. Minder bekend is
dat de Verenigde Staten de werkzaamheden van de Conferentie voor Ontwapening
hebben stilgelegd omdat ze de voorkeur geven aan bilaterale
ontwapeningsverdragen.

De Conferentie voor ontwapening is het enige multilaterale forum voor
ontwapeningsgesprekken. De problemen begonnen toen de Verenigde Staten
weigerden zich aan te sluiten bij een moratorium op kernproeven. De VS
hebben zich intussen ook teruggetrokken uit de onderhandelingen over een
protocol om de conventie tegen biologische wapens toe te passen en blokkeren
pogingen om een einde te maken aan een wapenwedloop in de ruimte.

De VS-onderminister voor ontwapening, Stephen Rademaker, wijst de
aantijgingen van “unilaterisme” van de hand en heeft geen goed woord over
voor het multilateralisme van de ontwapeningscommissie. “Irak heeft twaalf
jaar lang de resoluties van de VN-veiligheidsraad genegeerd en al die tijd
hebben de Verenigde Staten via dit multilaterale forum geprobeerd het
Iraakse programma voor massavernietigingswapens te stoppen. Onze politiek
was bijzonder multilateralistisch”.

De blokkering van de Conferentie voor Ontwapening is volgens Rademaker ook
de schuld van andere de andere nucleaire grootmachten: Rusland, Frankrijk,
Groot-Brittannië, China, India en Pakistan. Een Latijns-Amerikaanse
diplomaat, die anoniem wenst te blijven, gelooft dat een oorlog in Irak wel
eens de definitieve doodsteek kan betekenen voor het ontwapeningsforum.

In de Wereldhandelsorganisatie is de toestand niet veel rooskleuriger.
Directeur-generaal Supachai Panitchpakdi moest begin dit jaar toegeven dat
“de zaken er niet goed voorstaan”, vooral inzake de liberalisering van de
landbouw. De handelsministers van 145 landen moeten in september in het
Mexicaanse Cancún een tussentijdse balans opmaken van de
onderhandelingsronde die in 2001 van start ging in Doha.

Volgens Supachai moeten de onderhandelaars dringend de geest van Doha
terugvinden, “het engagement om multilateralisme te doen werken in een
klimaat van internationale onzekerheid”. De Braziliaanse economieprofessor
Welber Barral denkt dat de terugkeer van protectionisme samenhangt met het
unilateralisme, “op een cruciaal moment in de ontwikkeling van multilaterale
instellingen”.

De toekomst van de multilaterale organisaties in Genève wordt grotendeels
bepaald door wat er in New York gebeurt, in de VN-veiligheidsraad. De
Zwitserse academicus Víctor-Yves Ghebali denkt echter niet dat een oorlog in
Irak de Verenigde Naties als geheel op losse schroeven zet. Wanneer de VS
tot de aanval overgaan ondanks veto’s van Frankrijk en Rusland zijn ze
volgens het internationale recht een invasiemacht en later een
bezettingsmacht, aldus Ghebali. Toch riskeren de VS geen internationale
veroordeling. Een ongeschreven regel luidt dat permanente leden van de
VN-veiligheidsraad immuun zijn voor de sancties die worden opgesomd in het
VN-charter. Zo werden de VS nooit veroordeeld voor de oorlog in Vietnam en
werd de voormalige Sovjetunie nooit op de vingers getikt voor de invallen in
Hongarije en Afghanistan.