'Paramilitairen komen te gemakkelijk weg met mensenrechtenschendingen'

Er ligt al een wetsvoorstel op tafel, maar die wet zal op zijn vroegst over zes maanden in werking treden, en dan niet met terugwerkende kracht. Het komende half jaar zullen naar verwachting 6.000 paramilitairen, de helft van het totale aantal, hun wapens inleveren. Zij vallen dus niet onder de nieuwe wet. De regering van president Alvaro Uribe wil voor eind 2005 alle paramilitaire milities ontmantelen.

Na 26 november hebben al ruim 2.000 paramilitairen hun wapens ingeleverd. De laatste en grootste demobilisatieceremonie vond plaats op 10 december. Toen leverden 1.425 strijders hun wapens in. Zij worden met handschoenen aangepakt. In de weken na het inleveren van de wapens wordt de achtergrond van de paramilitairen nagetrokken, maar er is geen enkele garantie dat de verantwoordelijken voor oorlogsmisdaden daarna nog opgespoord kunnen worden. Strijders die al verdacht worden van oorlogsmisdaden op het moment dat ze hun wapens inleveren, moeten in een bepaalde regio blijven totdat een wet is aangenomen over de kwestie.

In het wetsvoorstel dat deze week aan de pers werd gepresenteerd, is sprake van een onafhankelijk ad hoc tribunaal dat op grond van getuigenissen van gedemobiliseerde paramilitairen een lijst moet maken van alle leden van paramilitaire groeperingen en de misdaden ze hebben begaan. Strijders krijgen alleen amnestie als ze getuigen voor het tribunaal. Als hun getuigenis vals blijkt, worden ze berecht.

Het parlement wil dat de regering in februari een speciaal debat inlast over het wetsvoorstel, dat afkomstig is van prominente parlementsleden die sympathiseren met president Uribe. Het wetsvoorstel heeft echter concurrentie van een voorstel van senator Piedad Córdoba van de oppositionele Liberale Partij. Córdoba pleit voor het instellen van een ‘historische ophelderingscommissie’. Die commissie zou moeten uitzoeken wie verantwoordelijk is voor de schendingen van de mensenrechten sinds het uitbreken van de burgeroorlog ongeveer veertig jaar geleden. Córdoba wil zich daarbij baseren op getuigenissen van de inheemse bevolking, zwarte gemeenschappen en andere slachtoffers van het gewapende conflict. De regering steunt geen van beide wetsvoorstellen en kondigde vorige week aan zelf met een voorstel te zullen komen.

De Verenigde Naties houden de paramilitairen verantwoordelijk voor 80 procent van de schendingen van de mensenrechten in Colombia. Mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch hebben uitgebreid en overtuigend bewijs verzameld voor de nauwe banden tussen paramilitairen en de ordediensten. Paramilitairen die samenwerkten met veiligheidstroepen, zijn verantwoordelijk voor het overgrote deel van de ‘verdwijningen’ van en moorden op burgers, zegt Amnesty in 2003 zijn jaarlijkse rapport over de situatie in Colombia. Volgens mensenrechtenorganisaties en getuigen is een van de tactieken van de paramilitairen het levend in stukken zagen van burgers met kettingzagen.

Het ontwapeningsproces in Colombia begon nadat de regering Uribe tijdens geheime onderhandelingen beloofde dat paramilitaire leiders die beschuldigd worden van drugssmokkel, niet uitgeleverd worden. In ruil daarvoor beloofden de paramilitairen zich te houden aan hun afspraken met de regering.

Een van de hoogste paramilitairen, Salvatore Mancuso, leverde vorige week zijn wapens in. De welgestelde landeigenaar wordt in de Verenigde Staten gezocht voor drugssmokkel. Mancuso ontloopt ook een veertigjarige gevangenisstraf die hem was opgelegd voor de moord op vijftien kleine boeren in 1997 en ongeveer twintig aanklachten voor andere (massa)moorden.

In het 42 miljoen inwoners tellende Colombia wordt momenteel een verhit debat gevoerd over wat te doen met de duizenden ontwapende paramilitairen. Critici zeggen dat acceptatie van de demobilisatie bijdraagt aan de ‘erkenning’ van de paramilitairen. Hun leiders kunnen blijven profiteren van de miljoenen die ze binnenhaalden met drugshandel en ze ontlopen berechting voor grove schendingen van de mensenrechten.

De organisatoren van de demobilisatieacties houden de pers zoveel mogelijk uit de buurt van de paramilitairen die hun wapens inleveren, zegt fotojournalist Jesús Abad Colorado. Een paramilitair die vorige week zijn wapens inleverde bij Campo Dos in de noordoostelijke regio Catatumbo, zei tegen Colorado dat hij het liefst dienst wil nemen in het leger, zodat hij kan blijven vechten. Dorpsbewoners verklaarden tegenover de journalist erg bang te zijn dat na het vertrek van de paramilitairen de linkse guerrilla’s zullen terugkeren. Ook zij zouden zich schuldig maken aan misdrijven, maar volgens mensenrechtenorganisaties op veel minder grote schaal. Plattelandsbewoners in Colombia raakten vaak ongewenst verwikkeld in de strijd tussen opstandelingen, paramilitairen en het leger.

In juni werden 34 landarbeiders op een cocaplantage van de paramilitairen vermoord, vermoedelijk door de marxistische rebellenbeweging FARC. Volgens de niet-gouvernementele organisatie Progresar zijn de paramilitairen echter verantwoordelijk voor het merendeel van de 5.200 moorden die sinds 1999 in de regio werden gepleegd.

De paramilitaire groeperingen werden in de jaren tachtig gecreëerd en gefinancierd door grote landeigenaren. Zij wilden zo de guerrilla bestrijden. Deskundigen schatten dat de paramilitairen tussen 4 en 4,5 miljoen hectare van de beste landbouwgrond veroverden. Afgelopen zondag verklaarde de regering dat de paramilitairen hebben toegezegd 6.811 hectare, 105 boerderijen en 58 huizen en plaatselijke bedrijven terug te geven. Een besluit dat Sergio Caramagna, coördinator van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), verwelkomt. Hij pleit voor een registratiesysteem voor teruggegeven bezittingen, zodat ze onderdeel kunnen zijn van de schadevergoedingen voor nabestaanden van de slachtoffers.

Volgens Alvaro Villarraga van de Nationale Vredesraad, ontbreekt het bij het ontwapeningsproces aan controle en preventie. Je kunt 3.000 paramilitairen ontwapenen, maar de overheid heeft geen middelen om te voorkomen dat tegelijkertijd elders evenveel, of misschien wel meer, nieuwe paramilitairen gerekruteerd worden, aldus Villarraga.

Colombia is een van de landen in de wereld met het hoogste aantal ontheemden. Ongeveer drie miljoen Colombianen raakten op drift als gevolg van de gewelddadigheden. (JS/PD)