‘Patriottisch kapitalisme’ bemoeilijkt Servische aansluiting bij Europa

We willen niet dat Servië en Montenegro achterblijven bij hun buurlanden, zei Chris Patten, EU-commissaris voor buitenlandse betrekkingen, eerder deze week in Luxemburg. Volgens de Servische gevolmachtigd premier Miroljub Labus zal Servische toetreding tot de Europese Unie op z’n vroegst in 2012 plaatsvinden. Maar het is de vraag of het er wel van komt. Deskundigen zeggen dat het ‘patriottisch kapitalisme’ in Servië een groot obstakel kan gaan vormen voor toetreding. Veel Serviërs willen buitenlands kapitaal buiten de deur houden, met het argument dat binnenlandse bedrijven de privatisering wel kunnen financieren.

Geplande buitenlandse overnames van de mineraalwatergigant Knjaz Milos en de grootste supermarktketen C Markt leidden de afgelopen maanden tot hevige protesten. Werknemers van Knjaz Milos in Arandjelovac, zeventig kilometer ten zuiden van Belgrado, protesteerden eerder deze maand tegen een mogelijke overname van hun bedrijf door het Franse Danone en FPP Balkans in Londen. De werknemers blokkeerden met vrachtwagens urenlang het verkeer in Belgrado en droegen spandoeken met teksten als ‘Neen aan buitenlanders’ en ‘Knjaz is van de Serviërs’.

De Servische minister van Kapitaalinvesteringen Velja Ilic steunde de protesten. De Serviërs hebben genoeg van de nieuwe wereldorde. We moeten zelfstandig blijven, op onze eigen manier, zei hij.

Werknemers van C Markt verzamelden 200.000 handtekeningen tegen een eventuele buitenlandse overname. De protestactie werd op touw gezet nadat de grootste Sloveense detailhandelsketen Merkator, die twee jaar geleden een filiaal in Belgrado opende, aanbood om meerderheidsaandelen te kopen in C Markt. De werknemers van C Markt protesteerden ook voor de Merkatorwinkel in Belgrado, met spandoeken met teksten als ‘Serviërs weten nog wie de oorlog begon’ en ‘Wij denken nog aan onze dode soldaten’. De Slovenen waren de eersten die zich in 1991 onafhankelijk van Belgrado verklaarden. Veel Serviërs geven de Slovenene de schuld van de oorlog in voormalig Joegoslavië. De sfeer lijkt op de paranoïa die eind jaren tachtig de oorlog inluidde, zegt analist Misa Brkic. Maar deze keer daarvoor de economie misbruikt.

Analisten beweren dat plaatselijke magnaten de weg naar privatisering in hun richting willen verleggen. Ze bieden lage prijzen voor aandelen en wakkeren patriottistische gevoelens aan, terwijl werknemers vaak nauwelijks de ins en outs weten van overnames en het houden van aandelen. De meeste werknemers van overheidsbedrijven kregen eind jaren negentig, toen Slobodan Milosovic nog aan het bewind was, gratis aandelen. Dat was bedoeld om de indruk te wekken dat de overheid iets aan privatisering deed. De aandelen werden als waardeloos besschouwd.

De overgang naar een markteconomie die in 2000 werd ingezet, verloopt pijnlijk en langzaam. Veel Serviërs verwachten dat ze door de privatisering alleen maar armer zullen worden, en ze leggen de schuld daarvoor bij het buitenland. Het idee dat de staat voor iedereen moet zorgen, zoals onder het communisme, leeft hier nog heel sterk, zegt econoom Miodrag Zec. Het is nog maar tot een enkeling doorgedrongen dat we die tijd voorgoed gehad hebben.

De privatisering die na de val van Milosovic in 2000 werd ingezet, heeft miljarden euro’s in de staatskas gebracht. Maar de gewone Serviërs zagen daar weinig van terug. De Vereniging van Buitenlandse Investeerders in Servië heeft de autoriteiten gewaarschuwd dat werknemersprotesten en buitenlanderhaat het imago van Servië kunnen schaden. Het land zou daardoor minder aantrekkelijk worden voor buitenlandse investeerders.

Van voormalige Joegoslavische deelrepublieken, is alleen Slovenië momenteel lid van de Europese Unie. Uit een uitvoerbaarheidstudie blijkt dat Kroatië kan toetreden in 2007, samen met Roemenië en Bulgarije. Macedonië zou in 2009 kunnen volgen. Naar Bosnië en Herzegovina wordt nog onderzoek gedaan. Komend voorjaar wordt een onderzoek over toetreding van Servië en Montenegro afgerond. (JS/PD)