Pensioenbom staat op springen

Het Russische pensioenstelsel wordt binnenkort hervormd. Vorige week kondigde het hoofd van het Staatsfonds voor Pensioenen, Mikhail Zurabov, aan dat de uitkeringen vanaf augustus met 7.5 procent verhoogd zullen worden. Maandelijks krijgt de pensioentrekker dan 121 roebel (4 euro) meer. Die verhoging zou wel gekoppeld worden aan het optrekken van de pensioenleeftijd: momenteel kunnen Russische mannen en vrouwen respectievelijk al op zestig en vijfenvijftig jaar met pensioen. De Wereldbank vraagt al jaren dat de Russische bevolking langer actief zou blijven: als te weinig mensen een actieve bijdrage leveren aan de economie, dreigt het pensioenstelsel immers te imploderen.

In de sovjetperiode stond het maandelijks pensioentje van 120 roebel garant voor veiligheid en stabiliteit. Met de implosie van de Sovjet-Unie in 1991 is dat gevoel helemaal uitgehold. Radicale markthervormingen veroorzaakten hyperinflatie, en de waarde van de oude pensioenen en spaartegoeden smolt weg. Veertig miljoen Russische gepensioneerden - op een bevolking van 144 miljoen - leven nu in armoede. De sporadische verhogingen van de uitkeringen van de laatste jaren hebben de inflatie niet kunnen bijbenen. Bovendien is de bevolking sterk vergrijsd. Tussen 1959 en 1990 verdubbelde het bevolkingsaandeel van zestigplussers al van tien naar twintig procent, maar in 2003 is dat aandeel opgelopen tot bijna veertig procent. Voor elke pensioentrekker zijn er dus al geen twee ‘actieven’ meer. De financiering van de pensioenen via een loonbelasting van 29 procent komt daardoor onder druk te staan. Dat belastingontduiking in Rusland erg populair is, draagt nog verder bij tot de malaise.

De regering heeft nu een redelijk pensioenstelsel beloofd, maar wat dat precies inhoudt - buiten die vier euro extra - blijft erg onduidelijk. Zurabov wijst erop dat in het verleden al heel wat inspanningen werden gedaan: sinds 1999 tot nu zijn de pensioenuitgaven van de regering verhoogd van 830 miljoen euro tot 2,5 miljard euro. In 1997 kreeg Rusland van de Wereldbank een lening van 880 miljoen euro als steun bij de pensioenhervormingen. De regering heeft daarmee onder andere getracht de tekorten in de pensioenrekeningen weg te werken en het stelsel te vereenvoudigen. Echt succesvol is die operatie niet geweest.
De reacties op de nieuwe vage beloftes zijn dan ook negatief. Veel pensioentrekkers vinden de verhoging van de uitkering een dode mus. Bij een eerdere verhoging van twee euro per maand stuurden heel wat ouderen dat extra geld uit protest naar president Poetin. Ook nu heerst er ontevredenheid, maar betogingen zoals recent in Frankrijk en Oostenrijk blijven uit.

Sommige vakbondsorganisaties sparen hun kritiek evenwel niet: in een brief aan premier Mikhail Kasjanov klaagt een vakbondsfront uit de Primorie-regio in het verre oosten van Rusland over de verslechterende levensomstandigheden voor het half miljoen pensioentrekkers uit de streek. Het maandelijks pensioen bedraagt er ongeveer vijftig euro; dat is slechts de helft van het minimumloon. De scherpste kritiek komt echter van experts in overheidsfinanciën: zij hebben heel wat vragen bij het (wan)beheer van de pensioenfondsen. Vooral de rol van de Vneshekonombank (VEB) als beheerder van de staatspensioenfondsen is erg omstreden: volgens de specialisten leidt die nieuwe rol van de VEB tot belangenvermenging. De VEB beheert immers ook de buitenlandse schuld, en zou er voordeel uit halen tegelijkertijd de obligaties van pensioenfondsen in waarde te laten dalen en de obligaties van overheidsschuld in waarde te laten stijgen. De Wereldbank heeft al geprotesteerd tegen die monopolierol van de VEB, en ook de Russische minister van Economische Ontwikkeling en Handel German Gref heeft premier Kasjanov gevraagd de pensioenfondsen door een andere instelling te laten beheren. Maar de regering weigert hardnekkig.