Peru. De democratie is ziek.

In Peru wedijveren maar liefst 23 kandidaten voor het presidentschap, ze vertegenwoordigen het hele spectrum van rechts tot uiterst links. De kans is groot dat de Peruanen kiezen voor “een harde hand” die orde brengt, want leiderschap is wat velen gemist hebben in de huidige president Toledo. Lourdes Flores van de rechtse Unidad Nacional, die een ‘Peru in stevige handen’ belooft, scoort het beste in de opiniepeilingen. Maar de voorbije maanden is vooral Ollanta Humala van de Partido Nacionalista Union por el Peru opgeklommen in de polls. De man is voorstander van een etnisch nationalisme dat in de ogen van sommigen progressief oogt, maar wel gevaarlijk fascistische trekken vertoont.

Het gewicht van de geschiedenis

De hoofdrolspelers in de Peruaanse verkiezingscampagne zorgen voor een onweerstaanbaar een déjà- vu-gevoel. De lijst van de linkse APRA -Alianza Popular Revolucionaria Americana-, één van de oudste partijen van Peru, wordt aangevoerd door Alan García, die ook president was van 1985 tot 1990.
, president van 1990 tot 2000, mag zelf weliswaar niet deelnemen maar heeft zijn marionetten uitgezet via de Alianza por el Futuro, aangevoerd door Martha Chavez.
En Valentin Paniagua, die interim-president was van 2000 tot de verkiezing van huidig president Toledo in 2001, is opnieuw van de partij als lijsttrekker voor de centrumrechtse coalitie Frente de Centro. ‘De erfenis die deze gewezen staatshoofden nalieten, oogt weinig fraai’, zo vindt Rosa Villarán. Villarán is voorzitster van de koepel van de sociale organisaties die zich verenigd hebben in de campagne Para que no se repita (PQNR).
Doel van die beweging: de aanbevelingen van de Waarheidscommissie, die het onderzoek voerde naar het interne geweld in Peru in de periode tussen 1980 en 2000, op de politieke agenda plaatsen. ‘García, Fujimori en Paniagua zijn drie democratisch verkozen presidenten, die allen een verpletterende verantwoordelijkheid hebben in de interne oorlog die Peru tussen 1980 en 2000 verscheurde’, aldus Rosa Villarán.
Tijdens het bewind van Alan García zaaide de extreem-linkse guerrilla het Lichtend Pad chaos over het hele land en steeg de inflatie tot 7500 procent. Zijn opvolger Fujimori liet zich opmerken door zijn efficiënte maar bijzonder repressieve aanpak van die guerrilla. Hij regeerde met speciale volmachten en zijn beleid ontaarde daarmee in een repressieve dictatuur die uiteindelijk bezweek onder de corruptie. In 2000 vluchtte hij achtervolgd door schandalen naar zijn vroegere thuisland Japan. In november stak hij opnieuw de oceaan over om vanuit Chili zijn terugkeer naar Peru voor te bereiden. Maar het internationaal aanhoudingsbevel dat tegen hem loopt, stak stokken in de wielen. Momenteel zit Fujimori in hechtenis in Chili. Peru heeft om zijn uitlevering gevraagd. Valentín Paniagua is dan weer de poulain van Fernando Belaunde Terry van het centrumrechtse Acción Popular. Belaunde was president van 1980 tot 1985.
Uit het rapport van de Waarheidscommissie, dat twee en een half jaar geleden publiek is gemaakt, bleek dat er geen 25.000 maar wel 69.280 Peruanen de dood vonden in die periode, naast de gewonden en vermisten en de drie miljoen interne vluchtelingen. Het Lichtend Pad bleek verantwoordelijk voor het merendeel van de slachtoffers. 75 procent van de slachtoffers waren inheemsen, ook al beweerde de maoïstische guerrilla op te komen voor die achtergestelde groep van de bevolking.
Hoe gevoelig het thema ligt, blijkt ook nog maar eens in de huidige verkiezingscampagne.
De militairen die in het rapport genoemd worden -waaronder enkele zwaargewichten- doen er alles aan om hun aanklagers monddood te maken. Een aantal heeft zelfs een rechtszaak aangespannen tegen Salomon Lehrner, die voorzitter was van de Waarheidscommissie. Lehrner en andere mensenrechtenactivisten krijgen regelmatig doodsbedreigingen en zijn het slachtoffer van een systematische lastercampagne. Bij deze verkiezingen zal het ook de eerste keer zijn dat militairen en politieagenten mogen stemmen en geen enkele partij wil hen tegen de haren strijken door gerechtigheid bovenaan op de politieke agenda te plaatsen.
De traditionele grootste partijen hebben het nu in hun campagne over amnestie voor de verantwoordelijken van wat is gaan heten de oorlog tegen het terrorisme. Ook Lourdes Flores, die de peilingen aanvoert en aanvankelijk tegen amnestie was, heeft haar standpunt afgezwakt en is nu voorstander van een “selectieve vergiffenis” voor de militairen die ‘onderworpen worden aan een onrechtvaardig oordeel’.

“Eigen indianen eerst”

In 2000 had Ollanta bij een gelijkaardige actie in de kazerne nabij Tacna al eens het aftreden van Fujimori geëist. De achterban van de beweging bestaat vooral uit gewezen militairen en reservisten van het Peruaanse leger. Ze stellen zichzelf voor als verdedigers van de nationale belangen. Op hun programma staat het stichten van een nieuwe republiek, waarin de culturele erfenis van de Inca’s gerespecteerd wordt, het kweken van coca toegelaten is maar ook de doodstraf opnieuw ingevoerd zou worden. De industrie zou genationaliseerd worden en het Chileense kapitaal in Peru afgeremd.
De term cacerista in hun naam verwijst naar de Peruaanse maarschalk en gewezen president Andrés Avelino Cáceres, held van de oorlog tegen Chili (1879-1883). Een oorlog waarbij Peru aan Chili een stuk grondgebied moest afstaan dat de Humala’s willen terugwinnen. Ook het territorium dat Peru aan Ecuador heeft moeten afstaan, willen ze terug. De etnocaceristas willen een zuiver bestuur, en als het even kan het herstel van het Tawantinsuyu, het Rijk van de Vier Windstreken zoals de Inca’s hun Andes-imperium noemden. Op het internationale toneel associeert Ollanta zich graag met Evo Morales en Hugo Chávez.
De pers in Lima heeft het over het Andijnse trio. Toch is het zeer de vraag of ze alle drie over één kam te scheren zijn. Het is allerminst duidelijk welke koers Ollanta effectief zal varen. ‘Men heeft nog altijd niet begrepen dat in dit land de termen rechts en links er niet meer toe doen’, aldus Ollanta zelf. ‘De strijd gaat vandaag tussen degenen die het systeem willen veranderen en degenen die willen dat alles bij het oude blijft.’ Het succes van de Humala’s wordt dan ook vooral toegeschreven aan de ontgoocheling van vele Peruanen over de democratie en aan de woede en frustratie van velen die uitgesloten blijven en in wiens ogen de traditionele politici hun ambtstermijn vooral gebruikten om hun eigen zakken te vullen. Rosa Villarán van PQNR: ‘We willen leiderschap maar met democratie en zonder autoritarisme. Maar democratie is iets wat moet bevochten worden, elke dag opnieuw. En in Peru is er nog een lange weg af te leggen. Mensen hebben schrik van sociale actie en mobilisatie.’
Hoe ver de schaduw van de militairen zich uitstrekt over het politieke landschap in Peru, blijkt ook uit het fenomeen Humala. Ollanta Humala van de Nationalistische Partij doet het verbazend goed. Samen met zijn broer Antauro -een gepensioneerde legerchef die een celstraf uitzit- leidt Ollanta een beweging die zich etnocacerista noemt. De broers verwierven internationale bekendheid toen ze op 1 januari 2005 een politiecommissariaat bezetten in Andahuayllas, in het zuidoostelijke departement Apurimac, en het aftreden eisten van president Toledo.