Politiek en architectuur

Architectuur is geen autonome kunst. Ideologieën, geopolitieke verhoudingen of dreigende terreuraanslagen geven hedendaagse bouwplannen mee vorm.
  • Zionistische architectuur
  • Het erfgoed van de Apartheid
  • Hoe onschendbaar is diplomatieke ruimte?

Zionistische architectuur



De wijze waarop de Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever zijn ingeplant, vormt een doelbewuste strategie om de Westoever te ontbinden. Dat besluit de Israëlische architect Eyal Weizman in het boek The politics of Israeli architecture.
Net zoals andere bouwstijlen, heeft de architectuur van de Israëlische nederzettingen zijn eigen gemeenschappelijke grondregels en karakteristieken. De inplanting van de ramen, de indeling van de woonruimten, de plaatsing van de huizen en hun topografische ligging op heuvelruggen kenmerken het uitzicht van de hedendaagse nederzetting.

Weizman verzamelde de plannen van de 150 joodse kolonies op de Westelijke Jordaanoever. Die vergeleek hij met satellietbeelden en luchtfoto’s, waarna hij alles gedetailleerd in kaart bracht. Het resultaat toont hoe een minimale, maar strategische bezetting van de Westelijke Jordaanoever het gebied volledig heeft doorgesneden tot een onbetekenend lappendeken van enclaves.
De plannen om de Westelijke Jordaanoever op te geven aan de Palestijnen, maar via kolonisatie de controle te behouden, lagen al vast in 1967, opgetekend door de toenmalige premier, Yigal Allon. De ruimtelijke inbedding van nederzettingen doet de Palestijnse economie inkrimpen, moet de emigratiewil van de Palestijnen aanwakkeren en dwarsboomt de creatie van een autonome Palestijnse staat.
Omdat een groot deel van de nederzettingen op heuveltoppen ligt, spreekt Weizman van de “politiek van verticaliteit”. Die strategische planning werd al in de jaren zeventig door meesterplanners als Matityahu Drobles en Ariel Sharon vastgelegd. Dertig  jaar later zie je hoe de ruimte op de Westelijke Jordaanoever verticaal is verdeeld, zegt Weizman. Alles wat op de Palestijnse Westelijke Jordaanoever boven de zeshonderd meter ligt, is bij wijze van spreken Israëlisch. Hoger gelegen gebieden garanderen nu eenmaal betere tactische controle en bescherming en een ruimtelijk overzicht: strategische principes zo oud als de kruisvaarderburchten.
In 1976 kreeg Thomas Leitersdorf, een invloedrijke Israëlische architect en planoloog, opdracht van de Israëlische overheid om de stad Ma’ale Adumim te ontwikkelen, vandaag een van de grootste nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. De orders waren revolutionair. Het was de eerste keer dat een bouwheer de opdracht kreeg om een bouwplan voor een stadskolonie te tekenen met zoveel woningen –2000 huizen– op zo’n slechte ligging. Leitersdorf communiceerde dat de omgeving met zijn verschillende heuvelruggen niet geschikt was om te verstedelijken.

Ook de klimatologische omstandigheden in combinatie met de omringende industrie voldeden niet aan de geldende bouwkundige normen. De opdracht bleef echter gelden: dit was de eerste bouwsteen naar een strategische gordel rond het betwiste Oost-Jeruzalem, slechte condities of niet. Vandaag blijkt dat de opdrachtgevers een goede inschatting hebben gemaakt: het uitgegroeide Ma’ale Adumim wordt, juist door zijn naadloze aansluiting met Jeruzalem, niet langer als een kolonie maar als een buitenwijk beschouwd.
A civilian occupation. The politics of Israeli architecture. Rafi Segal en Eyal Weizman. ISBN: 1859845495.

Het erfgoed van de APARTHEID


Dertien jaar nadat Zuid-Afrika de Apartheid opborg, lopen de scheidingslijnen nog altijd door de steden. Architectuur, ruimte en planologie waren voor het Apartheidsregime de ultieme instrumenten om de segregatie letterlijk vorm te geven.
Ook vandaag toont Kaapstad nog een sterk onderscheid tussen witte –ontwikkelde– getto’s en zwarte –achtergebleven– townships. ‘Alleen is de rassenstrijd nu vervangen door een klassenstrijd’, zegt planologe Vanessa Watson van de universiteit van Kaapstad. ‘Kaapstad telt steeds meer ommuurde luxegetto’s met groene parken voor de rijken, die grenzen aan townships. Die stadsdorpen worden getekend door projectontwikkelaars en zijn een ruimtelijk antwoord op een maatschappelijk probleem: de criminaliteit die een bepaalde levensstijl bedreigt. Het gevolg is de fragmentatie van onze steden, overigens geen privilege voor Zuid-Afrika.’
Samen met de democratisering haalde Zuid-Afrika in 1994 de mondiale economie binnen, die de nieuwe vormgeving van de steden bepaalt. Daarbij is volgens Watson weinig ruimte voor duurzame ideeën. ‘Economische impulsen hebben de sociale en ruimtelijke uitsluiting en de ongelijkheid vergroot. Na 1994 werden lokale besturen tot het uiterste gedwongen om een Zuid-Afrikaanse democratie te installeren, via beleidshervormingen, stoelwissels en dwingende politieke agenda’s. Maar ze hebben de richtlijnen voor duurzaam, gelijk en geïntegreerd stedenbeleid niet kunnen implementeren.’
Vandaag vormt ook de informele maatschappij een grote uitdaging voor stadsplanners, vindt Watson. ‘De ongelijkheid in inkomens, groter nu dan onder de Apartheid, deed de informele economie groeien. We zien ongestructureerde wijken en dorpen ontstaan, op een niet-duurzame manier.

Planologen hebben daar niet meteen een antwoord op, omdat ruimtelijke planning en urbanisatie inherent samenhangt met regels en controle. We moeten op zoek gaan naar oplossingen om die informele realiteit te integreren in onze plannen, in de plaats van ze weg te moffelen. Participatie van de armen is daarbij een eerste stap. Maar de grote uitdaging is om dat op te hangen aan andere en grotere realiteiten: de klimaatsverandering, de uitputting van de oliereserves, aids.’ 

Hoe onschendbaar is diplomatieke ruimte?


Verregaande veiligheidsmaatregelen in diplomatieke en politieke zones palmen almaar meer van de publieke ruimte in Londen in. Dat zegt architect Jan Willem Petersen, die onderzocht hoe stadsplanning onderhevig is aan het antiterrorismebeleid.
De impact van de vroegere dreiging van IRA-aanslagen en 7/7 hebben de fysische ruimte rond overheidsgebouwen en in diplomatieke wijken geclaimd. Maatregelen om gebouwen tegen bomaanslagen te beschermen worden drastischer: de strategische bloembakken van weleer maken plaats voor opvallende barrières. Vooral de Amerikaanse ambassade op het Londense Grosvenor Square doet zijn best.

De VS palmen steeds meer publieke ruimte rond hun ambassade in en plaatsen die onder de noemer diplomatieke ruimte, volgens Petersen zonder Londen zelf te consulteren. Londense stadsplanologen zouden geen weet hebben van het ondertekenen of goedkeuren van plannen voor deze uitbreiding van de diplomatieke ruimte.
Het recht op bescherming voor diplomatieke plaatsen werd vastgelegd in de Wenenconventie van 1961. Maar een ruimtelijke vertaling bestaat niet. En dat werpt de vraag op waar de fysische grens ligt voor diplomatieke beveiligingsmaatregelen op andermans grondgebied.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.