Politiek geweld bedreigt Bangladesh

Woensdag en donderdag waren alle schijnwerpers gericht op de Rana Plaza slachtoffers. Het is duidelijker dan ooit dat de vier miljoen kledingarbeidsters op de werkvloer tot nu toe nauwelijks iets gemerkt hebben van betere en veiliger werkomstandigheden, waar ze na het drama (sommigen blijven zeggen dat het industriele moord was) op gehoopt hadden. Al beweegt er nationaal en internationaal wel wat.

In Bangladesh wordt al vijf maanden vergaderd over een hoger minimumloon voor de textielarbeiders. Er is door de basisbeweging Gonoshasthaya Kendra een voorstel uitgewerkt om via het inrichten van een gezondheidsverzekering de toekomstige medische kosten voor kledingarbeidsters te dekken. Want nu bestaat er niets. 60 procent van de ziektekosten moeten de arbeiders zelf dragen waardoor ze verplicht worden grond of familiebezittingen (als die er al zijn) te verkopen. Ziekte maakt hier letterlijk arm.

Arbeidsters merken nog geen verschil.

Internationaal hebben meer dan 100 merken, samen met lokale en internationale vakbonden,  een akkoord gesloten om werk te maken van (brand-) veilige fabrieksgebouwen. Maar echte coördinatie van initiatieven voor steun, herstel en wederopbouw na Rana Plaza blijft jammer genoeg uit. De overheid heeft een verpletterende verantwoordelijkheid om de hulp en ondersteuning dusdanig te organiseren dat geen enkel slachtoffer verstoken blijft van de hulp die hij nodig heeft.

De arbeidsters in de fabrieken echter zien geen verschil. Integendeel soms. De woede en frustratie zijn begrijpelijk groot. Vorige maand nog kwamen de arbeiders protesterend op straat en meer dan 400 kledingfabrieken sloten uit veiligheid de deuren. Die ontevredenheid draait vooral rond de slechte verloning. Met de regelmaat van de klok stel je vast dat achterstallige lonen van twee of drie maanden nog niet betaald zijn; of dat de festivalbonus – elk jaar n.a.v. het Offerfeest uitgekeerd zoals in Belgie een dertiende maand – niet betaald wordt. En als klap op de vuurpijl had de werkgeversfederatie BGMEA aangekondigd dat ze het minimumloon in de sector niet maximaal willen optrekken van 30 naar 36 euro; dat dekt zelfs de inflatie niet. Het geduld is op. Bij het minste dispuut kan elke dag opnieuw een spontane staking uitbreken met vernielingen en gewelddadige confrontaties met de industriële politie tot gevolg.

Blijft actie in de kledingsector achterwege?

Bij deze loonproblemen voegt zich het niet uitbetalen van compensaties voor de ontslagen omwille van het sluiten van te onveilige fabrieken. In een eerste golf van actie had de overheid meer dan honderd fabrieken gesloten omdat ze in onveilige gebouwen waren ondergebracht. De ontslagen arbeidsters zijn het slachtoffer en blijven met lege handen achter. Het is een moeizame strijd om de bij deze ontslagen verplichte vergoedingen toch uitbetaald te krijgen.  Daar bovenop komt de onvrede bij de slachtoffers van Rana Plaza, die na een half jaar nog steeds wachten op een vergoeding. Familieleden van overleden arbeidsters, gekwetsten en werkonbekwamen, maar ook diegenen die hun job verloren:  buiten een kleine aalmoes hebben ze nog altiijd niets gekregen.

De verantwoordelijke ondernemingen kibbelen nog steeds over de formules die toegepast moeten worden. Om dat proces een beetje vooruit te helpen heeft de IAO een voorstel uitgewerkt, maar van de 29 betrokken merken, zijn er maar negen aan de onderhandelingstafel gekomen.

In deze mix van groeiende onvrede is er echt niet veel nodig om straks een nieuwe golf van agitatie in de sector te krijgen. Je kan gerust stellen dat de onweerswolken zich volop aan het opstapelen zijn.  Dit ondanks de aangekondigde betere weerberichten: straks starten de veiligheidsinspecties en binnenkort wordt het nieuwe minimumloon voor de kledingsector vastgelegd. Daarover zou een voorakkoord bestaan om het minimumloon op te trekken naar 45 euro (arbeiders vroegen 81 euro), maar twee dagen geleden werd de finale beslissing nogmaals met een maand uitgesteld.

Rana Plaza en verkiezingen

Het is een beetje hallucinant om Rana Plaza met ’s lands belangrijkste verkiezingen te koppelen. Toch is er een verband. Je kan je niet van de indruk ontdoen dat hier ook het nationale politieke spel volop mee een rol speelt. Eigenlijk is het eenvoudig: de regering wil iedereen gunstig stemmen in aanloop naar de nationale verkiezingen. Er zal een voldoende loonstijging moeten zijn want de arbeiders vertegenwoordigen heel wat stemmen. Anderzijds zal het zeker niet te hoog zijn, omdat de kledingbazen de grote sponsors voor de verkiezingscampagnes zijn. 

Je kan je niet van de indruk ontdoen dat een beslissing over het minimumloon niet te vroeg mag vallen; niet te ver van de verkiezingen, want dan zijn de kiezers dat al vergeten. Het klinkt cynisch, maar je kan er niet om heen. Aanvankelijk zou een beslissing op 27 oktober genomen worden, precies op het moment dat het Parlement ontbonden wordt om verkiezingen uit te schrijven. Bijna gelijktijdig met het uitstellen van de parlementsontbinding wordt gemeld dat de minimumlonen wellicht niet voor eind november beslist zullen worden.

Ook in het verleden heeft de regering zich in de aanloop van verkiezingen uitgesproken over een loonsverhoging in de kledingsector. Misschien spelen de nakende verkiezingen wel in de kaart van de arbeiders? Want de regering zal een schep bovenop het werkgeversvoorstel willen doen om kiezers te winnen. Ik verwacht vanuit deze hoek niet echt een onweer, behalve als het geduld van de arbeidsters echt te lang op de proef gesteld wordt. Het gevaar loert dus bij het steeds maar blijven uitstellen van een definitieve beslissing. Er zit geen oneindige rek op het geduld van de arbeiders en dat moeten politici, met de regering op kop, goed beseffen.

Overgangsregering

Je moet geen politiek analist zijn om vast te stellen dat het dispuut over het al dan niet installeren van een technische regering (caretaker government) centraal staat in de aanloop van de verkiezingen. Dat dossier is reeds een hele tijd als een geopende doos van Pandora. De oppositie gelooft geenszins dat onpartijdige verkiezingen zonder grote fraude mogelijk zijn als de huidige regering aanblijft tot aan de verkiezingen. Frauderen van kiezerslijsten, inzet van publieke middelen bij propaganda, en fraude bij het verloop van de verkiezingen zelf zullen volgens Kaleidha Zia (BNP) in het voordeel van haar aartsrivale Eerste-Minister Sheik Hasina (Awami League) spelen.

Awami League heeft de afgelopen legislatuur van haar overweldigende meerderheid in het Parlement gebruik gemaakt om het systeem van caretaker government uit de grondwet te schrappen. Volgens de Eerste Minister valt er niets te vrezen: de verkiezingscommissie heeft voorbije zomer bewezen dat ze haar taak van onpartijdigheid aankan; bij de politieke verkiezingen van de zes ‘city corporations’, zo argumenteert Sheik Hasina, is voldoende bewezen dat verkiezingen zonder enige fraude kan georganiseerd worden. Maar BNP verwerpt dat argument en roept zelfs op desnoods de verkiezingen te boycotten. Om haar argumenten voor een caretaker government kracht bij te zetten, worden door BNP voor de komende tijd steeds straffere agitaties aangekondigd.

Escaleren protesten en manifestaties in geweld?

BNP en Awami League, elk aan het hoofd van een coalitie van respectievelijk 14 en 18 partijen, geven voorlopig geen duimbreed toe. Bovendien, als olie op het vuur, heeft de Eerste Minister al laten weten dat het Parlement niet op 27 oktober, zoals eerder voorzien, ontbonden zal worden maar wel op een later nog te bepalen dag. Tot groot ongenoegen van BNP, dat daarin machinaties ziet ten voordele van de regering. Dus heeft BNP een nationale betoging en algemene staking uitgeroepen voor  25 oktober.

Als reactie heeft AL ook een massamanifestatie aangekondigd, op dezelfde dag. Daarop besloot de regering vanaf vandaag elke manifestatie en protestactie te verbieden. Bij eerdere confrontaties enkele weken geleden lieten zeker twee mensen het leven. Bangladesh heeft een droevig palmares voor te leggen als het op politieke publieke acties aankomt. Maar BNP heeft al aangekondigd alle middelen te zullen inzetten om toch straatactie te voeren om haar eisen kracht bij te zetten.

Bovendien weet BNP zich gesteund door Jamaat-E-Islam en Hefazat, twee fundamentalistische politieke stromingen, die nooit onder stoelen of banken hebben gestoken dat ze niet echt een voorstander zijn van een seculier Bangladesh. Ook hier komt een mogelijk gevaarlijke mix bovendrijven: voorstanders van een eerder islamitische staat en hevige tegenstanders van de uitspraken van de Internationale oorlogstribunalen 1 en 2. Deze tribunalen hebben het afgelopen jaar al zeven uitspraken gedaan in vonnissen van oorlogsmisdadigers, die ten tijde van de onafhankelijkheidsstrijd in 1971 de kant van Pakistan gekozen hebben. Zes krijgen de doodstraf (en die wordt in Bangladesh nog effectief uitgevoerd), een krijgt levenslang.

Het lijdt geen twijfel dat BNP, die de ingestelde oorlogstribunalen als politieke manipulatie beschouwt, in deze rechtspraak de klok zal willen terugdraaien. Maar wat belangrijker is: al dan niet op een uitgesproken wijze zal BNP aan de zijde van de fundamentalisten gaan staan zoals ze dat tot hiertoe deed. Sommigen vrezen zelfs dat – indien BNP de verkiezingen wint – opnieuw aangeknoopt zal worden met zogenaamde ‘political killings’, waarbij politieke tegenstanders fysiek uit de weg worden geruimd.

De komende dagen zijn dus cruciaal. Wanneer gaat de regering het Parlement ontbinden? Wanneer zullen er verkiezingen zijn? Het wordt zeker een krachtmeting tussen de twee rivaliserende partijen en partijleidsters: Sheikh Hasina en Khaleida Zia. Zal Awami de provocaties van haar tegenstander met gelijke munt proberen te beantwoorden, of zal ze die negeren? Zullen regerings- en oppositiepartij mekaar tijdens de komende actiedagen letterlijk te lijf gaan of gaan ze het hoofd koel houden? In het eerste geval zal het moeilijk worden, zonder het inroepen van een derde partij, de kalmte in het land voor en na de verkiezingen te handhaven.
Vanuit politiek oogpunt stapelen zich dus wel steeds meer wolken dreigend op.

De komende dagen worden zijn sleuteldagen voor de nabije toekomst. Iedereen houdt de adem in. Misschien is het verstandig om zo spoedig mogelijk de datum van de verkiezingen vast te stellen, zodat alleszins die lont uit het kruidvat getrokken is.

Zal straatgeweld het land andermaal verlammen? Hoeveel doden zullen geofferd woorden op het altaar van politiek en economisch gewin? De Bengaal met de pet is er niet gerust in. Ik kijk ook aandachtig hoe de komende 48 uur verlopen.

Jef Van Hecken doet de coördinatie van de projecten van Wereldsolidariteit in Azië