Praktische perspectieven op journalistiek

Het eerste boek komt van multiculturele Belgische bodem: Intercultureel Communiceren van Nadia Dala. In zeven korte hoofdstukken presenteert de journaliste en communicatiewetenschapster enkele waardevolle ‘spelregels voor de nieuwsbrenger’. Hoewel die spelregels evident lijken, zoals ‘besteed aandacht aan je taalgebruik’, ‘weet wie wie is in onze verkleurende maatschappij’ of ‘wees je bewust van het aspect cultuur in (non-)verbale communicatie’, weet elke kritische nieuwskijker of –lezer dat ze niet altijd worden nageleefd.

Inclusieve journalistiek

Bovendien worden alle tips inzichtelijk geïllustreerd aan de hand van praktijkvoorbeelden, die Dala niet alleen ontleent aan haar eigen journalistieke ervaringen, maar ook aan de expertise van onder andere VRT-journalist Stefan Blommaert, hoofdredacteur van het NOS-journaal Hans Laroes en communicatieprofessor Juan Luis Manfredi van de IE-universiteit in Segovia, Spanje. De rode draad doorheen het boek is het concept van de ‘inclusieve journalistiek’. Deze nieuwsaanpak kan kort samengevat worden als het zoeken naar originele invalshoeken op nieuwsgebeurtenissen, investeren in diverse netwerken en contactpersonen, alternatieve nieuwsbronnen en nichemedia raadplegen, interesse hebben voor ‘nieuwe buurlanden’, treffend beeld- en taalgebruik verzorgen, stereotypen vermijden.

Hoewel duidelijk geschreven voor haar studenten journalistiek van de Lessius Hogeschool Mechelen, biedt Intercultureel Communiceren nuttige richtlijnen en zet het aan tot (zelf-)reflectie voor al wie in nieuws geïnteresseerd is. Alleen jammer dat het boek weinig wetenschappelijk onderbouwd is. De korte uitweidingen over theoretische en complexe, want vaak abstract gebruikte begrippen, zoals cultuur en identiteit, blijven eerder oppervlakkig. Ook verwijzingen naar andere journalistieke studies over of invullingen van het begrip ‘inclusieve journalistiek’ ontbreken, terwijl die term toch al jaren opduikt in de (nieuws)media-ethiek. De vermaarde Zuid-Afrikaanse journalist Khaba Mkhize pleitte bijvoorbeeld al begin jaren negentig voor inclusieve journalistiek. Nog eerder in 1981 propageerde Edward Said al in Covering Islam onrechtstreeks één van de basisprincipes van de inclusieve journalistiek wanneer hij stelde dat kennis en begrip onmogelijk is zonder interesse voor het onderwerp waarover je schrijft en reflectie op je eigen positie ten opzichte van de nieuwsbronnen en -gebeurtenissen.

Geëngageerde journalistiek

Een betere balans tussen wetenschappelijk onderzoek en journalistieke praktijk is terug te vinden in International Journalism and Democracy, geredigeerd door de Australische communicatiewetenschapster Angela Romano. Dit is een bundeling van maar liefst 17 papers over publieksgerichte vormen van geëngageerde journalistiek wereldwijd, gaande van Amerika, Brazilië, Duitsland, Finland, Nigeria, Zuid-Afrika tot China, Indonesië en Nieuw-Zeeland. Hoewel de kwaliteit van de bijdragen varieert, bieden ze een actueel overzicht van journalistieke stromingen die streven naar verbetering of verandering van de maatschappij.

Deliberatieve journalistiek

Centraal staat het begrip ‘deliberatieve journalistiek’, verklaard als betrokken journalistiek waarbij het publiek kan deelnemen aan het nieuwsproces. De deliberatieve journalist bevordert democratische idealen en legt verantwoording af voor het gebrachte nieuws door altijd een zo groot mogelijke transparantie en eerlijkheid na te streven. Tot slot mag nieuws zich niet beperken tot bepaalde meerderheidsgroepen, maar moeten alle geledingen en sociale groepen aan bod komen als nieuwsbronnen, als producenten en consumenten.

Merk het verband op met de inclusieve journalistiek van Nadia Dala. Concreet focussen de papers in International Journalism and Democracy op case studies over ‘vredesjournalistiek’, ‘conflictjournalistiek’, ‘burgerjournalistiek’, ‘publieksjournalistiek’ en ‘ontwikkelingsjournalistiek’ die worden gezien als subcategorieën van ‘deliberatieve journalistiek’. Nieuwe methoden van nieuwsgaring en –productie worden uitvoerig besproken en nadien kritisch doorgelicht. Hierbij benadrukken de auteurs dat de voorgestelde alternatieve praktijken niet dienen ter vervanging van de traditionele journalistiek, maar ter aanvulling en verbetering.

Zowel Intercultureel Communiceren als International Journalism and Democracy zijn niet enkel interessant en relevant voor de zelfbewuste en leergierige beroepsjournalist of burgerjournalist, maar ook voor elke kritische nieuwsconsument. Door de genuanceerde kijk (ook op het soort journalistiek dat ze zelf promoten) en de duidelijke, actuele praktijkvoorbeelden tonen beide boeken aan dat nieuwe journalistieke gebruiken mogelijk zijn, die in combinatie met de traditionele journalistiek kunnen leiden tot een verdieping en verrijking van onze hedendaagse nieuwscultuur.

Roel Coesemans is doctoraatsstudent aan de Universiteit van Antwerpen en werkt aan een onderzoek over internationale berichtgeving

Intercultureel Communiceren. Wie durft? Duidelijke spelregels voor de nieuwsbrenger door Nadia Dala is uitgegeven door uitgeverij Lannoo. 128blzn. ISBN 9789020990942

International Journalism and Democracy. Civic engagement models from around the world door Angela Romano is uitgegeven door Routledge. 251blzn. ISBN 9780415961103.