Pramoedya Amanta Toer: 'De kracht van de onbuigzaamheid'

‘Ieder verboden boek van mij was een ster erbij, een nieuwe eremedaille op mijn borst’, verklaarde hij. Ook na Suharto’s gedwongen aftreden in 1998 volgt hij het regime in Jakarta met argusogen: ‘Indonesië is een staat van militairen. Net zoals de Oost-Indische Compagnie blijven ze vanuit Java de terreur exporteren. Indonesië heeft hard gevochten tegen de vreemde bezettingsmacht, maar wordt vandaag door zijn eigen troepen bezet.’

Eindelijk verschenen in het Nederlands de vier delen van Toers monumentale Buru-tetralogie. Toer had als weergaloos verhalenverteller in de Buru-gevangenis zijn lotgenoten dag na dag verteld over zijn land bij de eeuwwisseling, toen het nog een Nederlandse kolonie was. Maar die verhalen die hij vanaf 1979 te boek stelde, waren niet bedoeld als een soap tot troost en vermaak bij de lange opsluiting. Toer: ‘Oorspronkelijk vertelde ik de Buru-tetralogie aan mijn medegevangenen, om hun moreel hoog te houden. Dag na dag waren wij getuige van wreedheden. Soldaten executeerden vrienden van ons, zomaar. Vooral de centrale figuur van Njai Ontosoroh, de concubine die op haar eentje de strijd aanbond met het Nederlandse, koloniale machtsapparaat, leende zich daar prachtig voor.’ Maar Toer schiep niet zomaar een koloniale roman. Hij vertelde en schreef over het verleden met het heden voor ogen: de bloedige staatsgreep van Suharto en de door hem geïnstalleerde dictatuur van de ‘Nieuwe Orde’. Voor Toer werd met Suharto het vroegere Nederlandse kolonialisme in ere hersteld, het ongebonden nationalisme van zijn voorganger Sukarno werd vermoord.

Met deze vier boeken hoort Toer thuis in de galerij wereldschrijvers zoals Multatuli, Havel of Kemal die groot werden in ballingschap of gevangenschap. Wie vóór de toekenning van de Nobelprijs voor Literatuur kennis wil maken met het oeuvre van een kanshebber krijgt hier een gouden kans. Wie met Aarde der Mensen in de ban geraakt van de Javanen Minke en Njai Ontosoroh zal de zeventienhonderd bladzijden van het epos gretig uitlezen. Hier is de stem van het Indonesische geweten aan het woord, een Indonesische stem over het menselijke in elke mens dat ondanks zwakte en onvolkomenheid als een stille kracht de weg doorheen het leven vindt.

Toen hij vorig jaar op bezoek was in Vancouver, kreeg Toer van vertegenwoordigers van een delegatie van een indiaans stammenverbond een adelaarsveer met de woorden: ‘In uw beschrijving van de kolonisatie herkenden wij ons als ‘eerste volkeren’ van Canada.’ Enkele dagen eerder al vroeg ook een New Yorkse cop om een handtekening omdat de Buru-tetralogie hem geïnspireerd had tot inzet voor het verbeteren van het rechtsapparaat.’ Lof van mensen ‘met een mond maar zonder stem, die nog altijd een hart in hun lijf hebben’ (Aarde der Mensen, blz. 411).

Aarde der Mensen, Kind van alle volken, Voetsporen en Het glazen huis verschenen bij uitgeverij De Geus in Breda en wordt in België verspreid door uitgeverij EPO.