Q&A: Het einde van het geweld in de Gazastrook?

Zoals waarnemers en politici onophoudelijk stellen, is er geen militaire oplossing voor dit conflict. Het valt te betwijfelen of de dreiging van de raketaanvallen veel verminderd is. Daarnaast is de situatie van de burgerbevolking dramatischer dan ooit.
Zoals internationale organisaties aantoonden, pleegden beide zijden oorlogsmisdaden door het bewust gebruik van geweld tegen ongewapende burgers. Maar de vernieling die Israël aanrichtte is ongezien. Alleen al de fysieke reconstructie en de verlening van basisdiensten zal bovenmenselijke inspanningen vergen.

1. Waarom kondigde Israël een staakt-het-vuren af?

Israël stond onder internationale druk om zijn offensief tegen de Gazastrook te beëindigen. Na 22 dagen stemde de regering hiermee in. Premier Olmert verklaarde dat Israël zijn doelstellingen bereikt had en Hamas een zware klap had toegediend. Israël kreeg garanties van de Verenigde Staten dat er stappen zouden worden gezet om de wapensmokkel via de tunnels naar Egypte stop te zetten. De regering kondigde aan dat het leger zich zo snel mogelijk terugtrekt uit de Gazastrook, maar dat het zal terugslaan als er raketten worden afgevuurd.

2. Wat was de reactie van Hamas?

Oorspronkelijk weigerde de organisatie een staakt-het-vuren. Op 18 januari vuurden militanten raketten af op Israël. Maar uiteindelijk stemde Hamas in met een staakt-het-vuren van één week, op voorwaarde dat Israël zijn troepen terugtrekt en de grenzen, na 19 maanden afsluiting, opnieuw openstelt.
Het openen van de grenzen was de oorspronkelijke voorwaarde van Hamas voor het bestand dat van 19 juni tot 19 december liep, en meteen ook de reden waarom Hamas het bestand niet wilde verlengen. Politieke leiders zoals Ismail Haniyyeh riepen de overwinning van Hamas uit. Ze stelden dat Israëls aanvallen geen impact hebben op hun capaciteit om raketten af te vuren. Het ziet er niet naar uit dat Israël zijn afschrikkingskracht tegenover Hamas vergrootte.

3. Kan het staakt-het-vuren werken?

De Verenigde Naties verwelkomden Israëls unilaterale staakt-het-vuren. Critici zoals de Britse journalist Robert Fisk, stellen dat Israël deze unilaterale stap zette om internationale appreciatie af te dwingen en zijn imago op te poetsen. Hamas werd niet betrokken en het was van meet af aan duidelijk dat het niet zou meewerken met Israël. Om dit te demonstreren, vuurde het de dag dat het staakt-het-vuren in werking trad, nog 17 raketten af.
Indien Israël blijft weigeren om de eerdere afspraken na te leven en de grenzen van de Gazastrook open te stellen, zal Hamas het staakt-het-vuren niet respecteren. Er zijn concrete problemen zoals wie bijvoorbeeld de grenspost in Rafah moet bemannen, nu de Palestijnse Autoriteit geen macht meer heeft in Gaza. Dit toont aan dat het niet mogelijk is om Hamas te isoleren en tot een duurzaam bestand en een politieke oplossing te komen.

4. Is de schade herstelbaar?

De schaal van de vernieling is ongezien. De Gazastrook balanceerde al aan de rand van een humanitaire crisis door Israëls draconische afsluiting sinds de machtsovername van Hamas in juni 2007. Volgens John Ging, directeur van de VN-vluchtelingenorganisatie UNRWA, is de prioriteit het lenigen van de basisnoden. Meer dan een half miljoen mensen zit al weken zonder water, en velen hebben geen elektriciteit.
Het Israëlische leger stelt dat het bijna 15% van de gebouwen in Gaza verwoestte. Tienduizenden mensen zijn dakloos en kunnen niet vluchten. Volgens de VN zijn hele wijken plat gebombardeerd en zal de heropbouw miljarden kosten. ‘Er staat een gigantische heropbouw voor de boeg. Die is niet mogelijk tot we de grensposten open krijgen’, stelt Ging. De materiële schade kan, mits hulp van de internationale gemeenschap en Israëls medewerking, tot op zekere hoogte hersteld worden.
De reconstructie zal erg duur zijn, en dit geld zou naar de ontwikkeling van de Palestijnse staat moeten gaan. Het probleem wordt opnieuw ‘gehumanitariseerd’. Dit leidt de aandacht af van Israëls sabotage van de tweestatenoplossing. Naast de materiële schade, is er het menselijke leed dat niet ongedaan kan worden gemaakt. Een hele generatie Palestijnen wordt geradicaliseerd omdat hun basisrechten worden geschonden. Dit moet worden omgekeerd en zij moeten hun waardigheid hersteld zien.

5. Hoe ontstond het huidige conflict?

Israël startte zijn offensief op 27 december 2008. Hamas weigerde op 19 december het bestand met Israël te verlengen en vuurde raketten op Israël af. Concreet kreeg Hamas, en vooral de bevolking in Gaza, geen dividend voor het bestand. Israël weigerde, de grensposten open te stellen en de doorgang van humanitaire en commerciële goederen mogelijk te maken. Niet alleen Hamas, maar ook Israël schond het bestand meermaals.
Zo doodde het op 4 november 6 Hamasmilitanten. Israëls officiële doelstellingen voor het offensief waren onder meer de raketaanvallen tegen Zuid-Israël beëindigen en de realiteit op het terrein veranderen. Waarnemers betwijfelen dit en stellen dat Israël de slagkracht van Hamas wou verzwakken en een duidelijk signaal naar Iran wou zenden dat het moet stoppen met steun aan gewapende groeperingen zoals Hamas en Hezbollah. Factoren zoals de Israëlische verkiezingen op 10 februari en de Amerikaanse presidentswissel, speelden ook mee.

6. Hoe ontstond Hamas?

Hamas is een acroniem voor Haraka al-Muqawama al-Islamiyya, of de islamitische verzetsbeweging. Het is een afsplitsing van de Egyptische moslimbroeders, die aan de basis van de politieke islam stond. Hamas ontstond tijdens de eerste Intifada, in de jaren tachtig. Oorspronkelijk steunde Israël Hamas, als strategie in zijn strijd tegen de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO). Hamas richtte zich toen vooral op het religieuze aspect en de islamitische doctrine. De beweging legde zich tevens toe op sociale voorzieningen zoals onderwijs en ziekenzorg, en won hierdoor aan populariteit.
Tijdens het vredesproces in de jaren negentig liet het zich meer met politiek in en zou de gewapende arm starten met ‘verzet’ tegen Israël. Dit is echter geen legitiem verzet tegen militaire doelwitten, maar het gaat om aanslagen tegen burgerdoelwitten. Hamas pleegde de eerste zelfmoordaanslag in 1994, na een schietpartij van een Israëlische dokter in het graf van de aartsvaders in Hebron. Hierdoor staat de organisatie onder meer op de Europese lijst van terroristische organisaties.
In 2005 ging de organisatie akkoord met een tahdiyya, of een periode van rust, waarbij het zich ertoe verbond om geen zelfmoordaanslagen te plegen. De organisatie ging impliciet akkoord met de grenzen van 1967 en verklaarde bereid te zijn tot een tienjarig bestand met Israël. Voor Israël en de internationale gemeenschap volstaat dit niet, zij blijven Hamas isoleren. Ze eisen dat Hamas akkoord gaat met drie voorwaarden van het Kwartet voor het Midden-Oosten: het afzweren van het geweld, de erkenning van Israël en de eerdere akkoorden tussen de PLO en Israël.

7. Sinds wanneer en waarom vuurt Hamas raketten af op Israël?

Palestijnse gewapende organisaties vuren raketten af op Zuid-Israël sinds 2001. Na Israëls terugtrekking in 2005, namen deze aanvallen toe. Hamas en ook ander gewapende groeperingen zoals de Islamitische Jihad zien dit als legitiem verzet omdat Israël de strook nog steeds volledig controleert (via de zee, het luchtruim en de grenzen) en de bezettende macht blijft. Het is voor bepaalde fracties ook een uitdrukking van de niet-erkenning van de staat Israël. Hamas vermeerderde de raketaanvallen vooral sinds Israëls hermetische afsluiting van het gebied in 2007.

8. Heeft Israël dan niet het recht om zich te verdedigen tegen deze aanvallen?

Israël heeft het recht op zelfverdediging, zoals elke soevereine staat. Maar het moet hierbij het internationaal recht, en meer bepaald het oorlogsrecht respecteren. Het ius ad bellum (recht tot oorlog) bepaalt dat iedere reactie op een gewapende aanval proportioneel én noodzakelijk voor de veiligheid van de staat moet zijn. Gewapend terugslaan om Israëls afschrikkingseffect in de regio te verhogen of een betere onderhandelingspositie te verwerven, is onwettig.
Daarnaast rijst de vraag of Israël niet meer baat heeft bij een politieke oplossing met Hamas. Indien het zich aan het bestand had gehouden en de wurggreep om de Gazastrook had verlicht, was de kans kleiner dat Hamas de raketaanvallen zou hebben voortgezet. Waarom probeerde het die piste niet uit? Wanneer toch militaire middelen ingezet worden, moet dat gebeuren in overeenstemming met de regels van het internationaal humanitair recht (ius in bello).
Internationale en Israëlische organisaties stellen dat Israël die regels massaal geschonden heeft door extreem en disproportioneel geweld te gebruiken tegen burgers die niet deelnamen aan de vijandelijkheden. Ze rapporteren onder meer over het gebruik van fosfor- en artilleriegranaten in dichtbevolkte gebieden, de weigering om een onderscheid te maken tussen militaire doelwitten en burgerlijke infrastructuur, de belemmering van de evacuatie van gewonden en de voorziening van humanitaire hulp, enz. Verschillende van deze inbreuken op het internationaal humanitair recht behoren tot de categorie van oorlogsmisdaden.

Enkele voorlopige en niet-volledige cijfers

• Meer dan 1.300 Palestijnse doden, waaronder meer dan 700 burgers
• Meer dan 5.400 Palestijnse gewonden.
• 13 Israëlische doden, waaronder 3 burgers.
• Israël vernielde meer dan 4.000 huizen en beschadigde er 20.000.
• Meer dan 80% van de bevolking in Gaza is afhankelijk van UNRWA voor voedselhulp.

Brigitte Herremans, medewerker Midden-Oosten van Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen