Q&A: Politieke onrust in Israël en de Palestijnse gebieden

Waarom zet Olmert een stap terug?
De Israëlische premier Olmert kondigde op 30 juli aan dat hij niet deelneemt aan de voorverkiezingen van Kadima op 17 september. Geplaagd door aantijgingen over corruptie en de verantwoordelijkheid voor de rampzalige oorlog tegen Libanon, werd zijn positie onhoudbaar. Binnen zijn partij kreeg hij tegenwind van onder meer minister van buitenlandse zaken Tzipi Livni, en daarnaast voerden tegenstanders zoals Ehud Barak van de Arbeiderspartij de druk sterk op. Waarnemers menen dat Olmert zijn vel probeerde te redden door indirecte onderhandelingen met Syrië aan te knopen. Dit is geen unicum. Ook ex-premier Sharon probeerde zijn populariteit bij de publieke opinie op te krikken via de terugtrekking uit de Gazastrook in 2005. Deze crisis is echter te diepgaand. Enkel door zelf de handdoek in de ring te gooien, vermijdt Olmert uit zijn ambt gezet te worden.

Wat zal er gebeuren na de voorverkiezingen?
Tot zijn opvolger aantreedt, blijft Olmert interimpremier. Kandidaten voor het leiderschap van Kadima zijn Tsipi Livni, minister van Transport Shaul Mofaz, minister van Veiligheid Avi Dichter en minister van Binnenlandse Zaken Meir Shitreet. Tsipi Livni maakt een grote kans, ook omdat ze zich net als Olmert opstelt als pragmaticus in de onderhandelingen met de Palestijnen. Een minpunt is dat ze geen militaire achtergrond heeft. De nieuwe leider van Kadima doet de termijn van Olmert uit. Die loopt eind 2010 af. Indien Kadima er niet in slaagt om tegen november een nieuwe coalitie te vormen, komen er nieuwe verkiezingen. Dan blijft Olmert aan tot februari of maart. De kans is groot dat Likoed, dat nu op kop staat in de opiniepeilingen, het premierschap dan binnenrijft met Benjamin Netanyahu als leider.

Had Olmert vooruitgang met de Palestijnen kunnen boeken? 
De Palestijnen zijn niet rouwig om het vertrek van Olmert, omdat zijn beleid niet wezenlijk verschilde van dat van andere Israëlische leiders. Ondanks de vredesgesprekken in Annapolis in november 2007 en de besprekingen over een Palestijnse staat, zette premier Olmert het Israëlische expansiebeleid verder. De nederzettingen groeiden aanzienlijk, de bouw van de Muur ging onverminderd door en Israël lanceerde een draconische blokkade tegen de Gazastrook. Bovendien legde Olmert het Arabische Vredesinitiatief naast zich neer. Hierin boden de 22 landen van de Arabische Liga Israël erkenning en vrede aan in ruil voor de terugtrekking uit de Palestijnse gebieden. De kans is onwaarschijnlijk dat premier Olmert de oprichting van een leefbare Palestijnse staat tegen eind 2008 mogelijk had gemaakt.

Zal de onrust in Israël gevolgen hebben voor de vredesbesprekingen?
Politieke onstabiliteit in Israël bemoeilijkt vooruitgang in de onderhandelingen met de Palestijnen. Er is een breed spectrum aan politieke partijen in Israël, maar de meeste partijen verschillen wezenlijk niet in hun visie over de tweestatenoplossing. Ze willen zich niet terugtrekken tot de grenzen van vóór 1967 en al de bezette Palestijnse gebieden opgeven. Zo zet Kadima het expansiebeleid voort, ook al werpt ze zich op als centrumpartij en wil ze territoriale toegevingen doen. De rechtse Likoedpartij en andere partijen zoals Israel Betanu, staan echter nog veel verder van de internationale consensus over de tweestatenoplossing en willen de kolonisten in de bezette gebieden nog meer vrij spel geven. Netanyahu pleit voor een keiharde opstelling tegenover de Palestijnen, maar ook tegenover Iran. Ook de positie van de Arabische Israëli’s, die meer en meer lijden onder juridische en sociale discriminatie, dreigt nog verder in het gedrang te komen.

Hoe groot is de interne crisis in de Palestijnse gebieden?
In juni 2007 nam Hamas illegaal de macht over in de Gazastrook, na een maandenlange crisis en de mislukking van een eenheidsregering tussen Fatah en Hamas. Sindsdien beheert Hamas de facto de Gazastrook en heeft de interimregering van Salam Fayyad de macht op de Westelijke Jordaanoever. Een nieuwe crisis brak uit na een aanslag op Hamasleden op 25 juli in de Gazastrook. Hamas verdacht Fatah ervan achter de aanslag te zitten. De organisatie arresteerde sindsdien meer dan 200 Fatahleden, vernielde tientallen instellingen en hield journalisten aan. Op de Westelijke Jordaanoever arresteerden de veiligheidsdiensten tientallen aanhangers van Hamas. Palestijnse mensenrechtenorganisaties zoals al-Haq wijzen erop dat beide partijen zich schuldig maken aan zware mensenrechtenschendingen en dat ze systematisch gevangenen folteren.

Heeft de interne Palestijnse crisis gevolgen voor de onderhandelingen?
De Palestijnen staan zwakker dan ooit. De belofte van een onafhankelijke Palestijnse staat tegen eind 2008 is totaal onrealistisch gezien de situatie op het terrein. De Westelijke Jordaanoever is verdeeld in een lappendeken,  waarvan minder dan 50% onder controle van de Palestijnse Autoriteit is. Israëls strategie is om de verschillende steden met elkaar te verbinden via bruggen en tunnels. De Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook zijn van elkaar gescheiden. Als er geen verenigd leiderschap komt, en de Palestijnen onderling niet sterk staan, kunnen ze het hoofd niet bieden aan Israëls expansiestrategie.

Brigitte Herremans, medewerker Midden-Oosten Broederlijk Delen-Pax Christi Vlaanderen