Racisme blijft taboe in Cuba

Een studie van het Centrum voor Antropologie in Havana liet in 2006 al zien dat de zwarte bevolking op het Caraïbische eiland doorgaans slechter gehuisvest is, minder geld uit buitenlandse zendingen ontvangt en zeer moeilijk toegang heeft tot jobs in opkomende sectoren zoals het toerisme. Maar het onderwerp blijft taboe, zegt de jonge filmmaker Eric Corvalán. “De voorbije vijftig jaar (sinds de revolutie) is er een debat geweest over vrouwenthema’s en homoseksualiteit: waarom niet over racisme?”

Corvalán heeft vorig jaar ‘Raza’ gedraaid, een film over raciale discriminatie op Cuba, met opinies van bekende kunstenaars en intellectuelen die geen blad voor de nemen. Het is de eerste documentaire over het thema. “Tot nog toe werd er enkel onder intellectuelen over gepraat”, zegt Corvalán. “Ik vind dat het tijd is voor een open, publieke discussie, zelfs in het parlement.”

“Hoe langer wordt gezwegen, hoe meer het ondergronds gistende racisme het hele land aantast”, zegt singer-songwriter Gerardo Alfonso in de documentaire. Als men het onderwerp uit de weg blijft gaan, zegt Roberto Zurbano, hoofd van uitgeverij Casa de las Américas, kunnen de zwarte Cubanen het gevoel krijgen “dat ze tot een ander land behoren en dat er twee Cuba’s zijn, net zoals in de negentiende eeuw, een zwart en een blank Cuba.”

Stereotiepen

De media krijgen de zwaarste kritiek. Ze worden ervan beschuldigd de stereotiepen te voeden: zwarte mensen of mensen met een gemengde achtergrond worden met misdaad geassocieerd, of met specifieke activiteiten zoals sport en muziek, terwijl blank voor “normaal” staat. “Waarom kunnen we geen films maken met zwarten als advocaten, artsen of ingenieurs?”, vraagt Corvalán zich af.

In het onderwijssysteem zijn zwarte modellen onbestaand, vooral in de lessen over nationale geschiedenis. De eerste Afrikanen kwamen begin zestiende eeuw op Cuba aan als slaven van de Spaanse kolonisten; in 1886 werd de slavernij afgeschaft. Maar “in het lagere onderwijs wordt huidskleur niet vermeld”, stelt politoloog Esteban Morales (Universiteit van Havana) in de film. “De Cubaanse geschiedenis zoals die onderwezen wordt, is een schande, omdat het vooral een blanke geschiedenis is die de rol van zwarten en mulatten bij de opbouw van deze samenleving en cultuur niet de nodige aandacht geeft. (…) Als we nog steeds in een maatschappij leven waar blanken de macht hebben het onderwijs niet over huidskleur praat, dan leren we de kinderen eigenlijk om blank te zijn.”

Grondwet

Volgens de laatste volkstelling van 2002 is een derde van de 11 miljoen Cubanen zwart of van gemengde afkomst. De meeste experts schatten dat het echte percentage tussen zestig en zeventig procent ligt.
Artikel 42 van de Cubaanse grondwet verbiedt “discriminatie op basis van ras, huidskleur, geslacht, nationale herkomst, religieuze overtuigingen en elk andere vorm van discriminatie die de menselijke waardigheid schaadt”. In 1961 elimineerde de regering raciale segregatie door alle clubs en verenigingen te nationaliseren. Maar de wettelijke gelijkheid heeft de socio-economische kloof tussen de raciale groepen niet kleiner gemaakt.“Gelijke rechten betekent nog geen sociale gelijkheid”, zegt Morales. “We hebben niet dezelfde sociale status, en niet dezelfde kansen.”