Reisverslag uit Moldavië: 'Op weg naar een goede toekomst'

Hier geen lagekostenmaatschappijen en sneltreinen. De Prietenia-nachttrein van Boekarest in Roemenië naar de Moldavische hoofdstad Chisinau doet een goeie 13 uur over de 450 kilometer die de twee steden van elkaar scheiden. Bij het opstappen in het Gara de Nord in Boekarest staan twee bezwete mannen in boxershort in het gangpad van de trein. Later blijkt een van hen bevoegd te zijn voor het verdelen van het beddengoed. Maar wie geeft hem ongelijk? De buitentemperatuur schommelt om en bij de 40°C, de ramen van de trein zijn vastgeschroefd en van airco is hier uiteraard nog geen sprake.

Aan de deur van de slaapcoupé hangt een vergeeld papier met de oproep om corrupte douaneactiviteiten aan te geven aan de Moldavische overheid. En ook mijn reisgids raadt aan om tijdens een bezoek aan Moldavië een paar bankbiljetten binnen handbereik te houden, hoewel dat in dit geval niet nodig blijkt te zijn. De kortgeknipte jongeman die aan de grens de honneurs waarneemt haalt bij het zien van mijn Belgisch paspoort zijn beste Frans boven en informeert oprecht geïnteresseerd naar mijn reisplannen.

Net voorbij de grens, gemarkeerd door een stalen brug ontworpen door Gustave Eiffel, ben je hier getuige van een uniek schouwspel dat je wel vaker ziet bij een grensovergang met de voormalige Sovjet-Unie. De spoorbreedte in landen als Rusland, Oekraïne en Moldavië verschilt met die van de rest van Europa, waardoor treinen niet verder kunnen. Meestal stappen passagiers dan aan het grensstation over op een nieuwe trein. Maar hier vonden ze een alternatieve oplossing: de wagons worden één voor één opgetild, van hun Roemeense onderstel ontdaan en van Moldavische wielen voorzien. Kijklustigen die zich tijdens dit ritueel in het gangpad wagen worden met drukke gebaren gesommeerd zich terug naar hun slaapplaats te begeven.

Knappe koppen

Een paar uur later word ik in Hotel Zarea in Chisinau met open armen ontvangen. De dame aan de receptie vraagt met enig ongeloof of ik hier écht langer dan een weekend wil blijven: “Chisinau heb je op één dag gezien, maximaal twee misschien. Odessa in Oekraïne, aan de Zwarte Zee, dat is the place to be. Zon en strand, wat wil je nog meer met dit warme weer?” Wanneer ik het volledige bedrag van 9 euro per nacht in éénmaal wil betalen is de consternatie compleet. Vreemde Westerlingen. 

Doch ik merk al snel dat het voornemen om hier langer dan een dagje te spenderen geen misrekening is. Chisinau is zonder twijfel één van de meest eclectische steden van Europa. Je vindt er een mix van Parijse bohémien en communistische hoogbouw. Je kan er als souvenir een stukje prikkeldraad kopen dat tot voor kort dienst deed als ijzeren gordijn op de grens tussen Roemenië en Moldavië. In de winkel ernaast koop je kledij of draagbare telefoons aan Westerse prijzen. Er is een centraal marktplein waar dames op leeftijd dagelijks de oogst van hun moestuin aan de man komen brengen. De nouveaux riches paraderen er opzichting in Gucci en Armani en bij de jongedames geldt de eendenrok als zomermode: een minirok die bestaat uit verschillende laagjes stof.

Op een terras aan het operagebouw raak ik aan de praat met twee studenten. Ze vertrouwen me toe dat het niet goed gaat met de Moldavische economie. “Voor jonge mensen met ambitie is hier niet veel toekomst. Het gemiddeld inkomen schommelt rond de 200 euro per maand. De beste studenten gaan dan ook in het buitenland studeren. Wij gaan volgend jaar aan het Europacollege in Brugge studeren, met een studiebeurs die ons daar werd toegekend. Wat de toekomst voor ons brengt? Geen idee, maar of we terugkomen naar Moldavië valt nog af te wachten. Maar inderdaad, als alle knappe koppen in het buitenland blijven is er niet echt veel hoop op een snelle ontwikkeling.”

Eighties openluchtmuseum

Minibuschaffeurs laveren tussen de wachtende passagiers in het geïmproviseerde busstation in het centrum van Chisinau. Ze roepen de bestemming van hun rit. Er hangt geen uurregeling uit. Ze vertrekken wanneer hun busje vol is. Van hier kan je de bus nemen naar Tiraspol, de hoofdstad van de separatistische regio Transnistrië. Dat ligt tussen de Nistru-rivier en de grens met Oekraïne. Transnistrië wordt door geen enkel andere staat ter wereld erkend, hoewel gefluisterd wordt dat het ministaatje met een half miljoen inwoners de facto door Rusland gebruikt wordt als strategische basis om de Russificatie in de regio te verspreiden (onder meer via het 1200 man sterke leger dat Rusland er nog steeds heeft – een overblijfsel van het Sovjet-leger dat hier vroeger gestationeerd was).

Op de snelweg tussen Chisinau en Tiraspol doemt opeens een grenspost op tussen de velden. Hier dien je een immigratieformulier in te vullen. Dat mag enkel in het Russisch of het Engels. Het Roemeens, dat in Moldavië als enige officiële taal geldt, wordt hier angstvallig geweerd. De grenswachter bekijkt met buitengewone interesse het mogelijks eerste internationale paspoort dat hij vandaag ziet. Vervolgens doet hij de formaliteiten kort uit de doeken: “Bezoeken van één dag worden niet geregistreerd. Wie langer dan 24 uur wil blijven moet zich zo snel mogelijk naar de lokale politie begeven. Hoe lang wil je blijven? Tot 17 uur, 18 uur misschien? Weet je, ik zal er 22 uur opzetten. Stel dat je vast komt te zitten in de lift.” Uiteindelijk word ik volgens de strook van het immigratieformulier dat hij me terug toeschuift verondersteld het grondgebied om 22:34 te verlaten.

In Tiraspol heerst Stalinistische discipline. Er zijn weinig mensen op straat. Een jong koppel duwt een kinderwagen voort. Oude Lada’s stoppen attent aan het zebrapad. Leninbeelden worden afgewisseld met de buste van Igor Nikolaevich Smirnov, al sinds 1990 de president van Transnistrië. Rode sterren sieren de trolleybussen. De hoofdstraten heten hier Ul. Lenina en Ul. 25 Oktober, een ode aan de Oktoberrevolutie. Yuri Gagarin staat netjes naast de burgemeester van Moskou op de wall of fame voor het stadhuis. Hier voel je je in een Sovjet-stad in de jaren tachtig. 

Twee miljoen flessen wijn

Na mijn geslaagde terugkeer uit Transnistrië (overigens slechts enkele minuten voor het tijdstip dat mij door de douanebeambte was toegemeten) heb ik rendez-vous met een voormalig parlementslid. Hij stelt me voor zijn geboortestreek te laten zien. Tijdens de rit van ruim 500 kilometer vertelt hij voluit over de politieke situatie in zijn land: “Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie begin jaren 1990 is in Moldavië een openlijke strijd bezig tussen de pro-Westerse politici en de Communisten die het hier nog altijd heel goed doen. In april 2009 was Moldavië zelfs het eerste land waar via Twitter en andere sociale media werd opgeroepen om te revolteren tegen de twijfelachtige verkiezingsuitslag. Tijdens deze Twitter-revolutie werd brand gesticht in een aantal regeringsgebouwen. Hierbij werd de originele onafhankelijkheidsverklaring vernield, waar ook mijn handtekening op stond. Stel je voor wat een gedoe het was om alle originele ondertekenaars terug te vinden om de nieuwe versie op te stellen, maar we zijn erin geslaagd.”

Naarmate we de hoofdstad verder achter ons laten, wordt de bewoning schaarser. Langs de door appelbomen omzoomde snelweg wordt een kleine veestapel naar de stallen gedreven. Gezinnen verkopen er watermeloenen en jerrycans benzine en water in geïmpriviseerde stalletjes. “De landbouw vormt de echte rijkdom van Moldavië. Als de overheid hier meer geld zou investeren zou Moldavië een heel welvarend land kunnen zijn. Er is hier een immens potentieel aan vruchtbare landbouwgrond dat nu niet optimaal wordt gebruikt. En waar dat wel gebeurt mankt de export: zo hebben we de grootste wijnkelders ter wereld in Cricova en in Milestii Mici, elk goed voor 120 kilometer gangen vol wijnflessen (twee miljoen flessen in Milestii Mici alleen al) van heel goeie kwaliteit. Maar in het buitenland zijn die wijnen absoluut niet bekend.”

Aan onze rechterzijde doemt opeens het dorp Orheiul Vechi op. Mijn gids vertelt: “Zie je de Orthodoxe kerk daar op de heuvelrug? Hier komen bedevaarders driemaal rond het kruis draaien dat naast de klif opgetrokken is, waarbij ze een wens doen. Deze site was tot voor kort in de running om Werelderfgoed te worden. Uiteindelijk werd de aanvraag niet aanvaard door Unedsco omdat de administratie was vergeten een aantal documenten in te dienen. Zo heeft Moldavië – volledig onterecht – geen enkele plek dat als Werelderfgoed wordt erkend.”

We houden halt in Soroca, een stadje dat genesteld ligt in de vallei van de Nistru-rivier op de grens tussen Moldavië en Oekraïne. Hier staat het leven volledig stil op zondag. De grensovergang, een ponton over de rivier, ligt er desolaat bij. De uitbaatster van de alimentara winkel kan haar klanten op één hand tellen. De weinige toeristen bezoeken er de citadel waar lokale jongeren patriottische liederen zingen begeleid door gitaar. Een strak in het pak zittende jongeman met strohoed leest Bulhakov’s De Meester en Margherita in het hoge zomergras.

Mijn gids begon ooit zijn carrière als rechter hier in Soroca. Hij wil me de Valley of the Gypsies laten zien: “Hier bouwen Roma de heuvelrug vol in een onuitgesproken competitie om het grootste en mooiste huis van de stad te hebben. Er staat onder andere een replica van het Witte Huis. Vaak hebben ze te weinig geld om hun kasteel ook van binnen volledig af te werken en in te richten, waarna ze met de ganse familie in een paar kamers gaan wonen op de benedenverdieping. De Roma worden hier als rijk gezien, wat natuurlijk wel wat afgunst met zich meebrengt. Het is ook niet duidelijk waar de Roma het geld halen om zo’n kastelen te bouwen.”

Justin Bieber

Erna gaat het richting Plop, een dorp waarop de tijd geen greep lijkt te hebben. Mijn gids brengt een bezoek aan zijn broer die er als landbouwer aan de kost komt. Hij heeft bananen mee uit de grote stad, want dat hebben ze hier niet, in Plop. Wanneer we op het erf aankomen, is de honingleverancier net op tocht. “Weet je, ik denk dat jij de eerste buitenlander bent die ooit in Plop op bezoek komt.” Hij biedt me een handvol pruimen aan. Wanneer ik ze aanneem grapt hij: “At airport, you get bill – no pay, no exit from Moldova”. Hij wil weten of de Roma in België ook grote huizen hebben zoals in Soroca. Wanneer ik hem vertel dat dit over het algemeen niet het geval is, kan hij dat maar met moeite geloven.

Ik word meegetroond op een tochtje door het dorp. Dat gebeurt met zijn bestelwagen. De achterbanken werden uitgebroken en houten krukjes kwamen in de plaats. “Zo kan ik zowel goederen als mensen meenemen – multifunctioneel vervoer, weet je wel.” We rijden via het kerkhof naar het dorpsplein, waar een klein betonnen podium met hamer en sikkel doet denken aan vervlogen tijden met communistische manifestaties en parades. “Hier in Plop staat de tijd een beetje stil. Maar we zijn klaar voor de toekomst! We hebben net een nieuwe bron ontdekt met drinkbaar water. Wacht, de architect zal je een rondleiding geven.”

De architect – overigens de zoon van de bijenboer – speelt net een partijtje voetbal op het grasveld naast de bron. Hij wordt door vader geroepen. In zeer vlot Engels leidt hij me rond in zijn creatie. Er is een constructie gemaakt waar je drinkwater kan nemen, er is een plaats om de was te doen, een tweetal picknick-tafels, en bovenal – een kleine fabriek waar sinds vorige week het Plop-water wordt gebotteld en in de omliggende dorpen wordt verkocht. Voor een dorp als dit is een dergelijk project zeer belangrijk, dat is zonneklaar. En de bestelwagen waarmee ik word vervoerd? Die komt uit Rotterdam. De zoon is ze persoonlijk gaan halen.

Ook een rondleiding op de boerderij kan uiteraard niet ontbreken. “Een boer zal je hier altijd rondleiden in zijn tuin. Dat is het kapitaal dat hij met eigen handen heeft opgebouwd. Hier is hij fier op. De serres waar hij met behulp van de buurman ondoorzichtig plastic over spande, de zoete tomaten, de komkommers, de pepers, de tuin vol maïs, kool en aubergine. De kippen en de biggetjes die er vrij rondlopen. De druivenranken die schaduw werpen over het groene zitbankje aan de voordeur.”

Tot slot word ik uitgenodigd voor een maaltijd: “Alles wat hier op tafel staat komt van op de boerderij – de wijn, de groenten, de kaas. Zelfs aan de omelet hebben we niks toegevoegd. Want alle smaken zijn hier zo puur dat het zonde zou zijn ze te maskeren met zout of kruiden.” Er wordt me een glas Plop-water aangeboden. “Dus niet alles wordt op de boerderij gemaakt, je hebt gelijk. Wel ja, we moeten meegaan met onze tijd, nietwaar?”

Voor het vertrek richting Chisinau krijg ik nog een korte rondleiding door het huis. Er is een woon- en eetkamer, die ook dienst doet als slaapkamer van het ouderlijke paar. Aan de muur hangen twee wandtapijten. Er is een feestkamer. Die is luxueus ingericht en wordt enkel gebruikt voor feestdagen. De veertienjarige dochter heeft haar eigen slaapkamer. De muur is gedecoreerd met de diploma’s van alle gezinsleden en met geschetste portretten van Justin Bieber. Sommige zaken zijn toch bijzonder universeel. Er is een kelder waar alle voedingswaren worden bewaard (hier hebben ze immers geen ijskast) en op enkele meter van het huis doet een plank met een gat dienst als toilet.

De gids vertelt: “Wel, dit is wat jullie in het Westen een ecotoilet zouden noemen. Wat kunnen we je nog meer tonen? We hebben sinds een aantal weken stromend water. Vroeger moesten we altijd de waterput gebruiken, maar nu gaan we dus gewoon naar de keuken, en… water! Wat een fantastische uitvinding. Ik zag ooit een film over een Frans dorp net voor de eerste Wereldoorlog. Ik denk dat je ons dorp daar mee kan vergelijken. Alles is hier nog nieuw, maar alle Westerse innovaties zijn wel op komst.”

Op weg naar Europa 

Of alle Westerse nieuwigheden zo snel in Plop zullen arriveren valt nog af te wachten. Feit is alleszins dat de Unie voor Europese Integratie (een alliantie tussen alle grote niet-communistische partijen in Moldavië) via het European Neighbourhood Policy werkt aan een toekomstig lidmaadschap van de Europese Unie en dat heel veel jonge mensen reikhalzend naar Europa uitkijken.

Maar Moldavië is ook een land waar bijvoorbeeld de verwarming in heel wat trolleybussen tijdens de hete zomermaanden aanblijft om de simpele reden dat de uitknop niet meer hersteld kan worden en waar op veel plaatsen op het platteland nog geen stromend water, elektriciteit of internet te vinden is. Met de snelle veranderingen waar vooral de kapitaalkrachtigen van kunnen genieten, lijkt Moldavië steeds meer een land van twee snelheden te worden.

Een typerend beeld vind ik tijdens de taxirit die me naar de luchthaven brengt. We passeren langs de Russische ambassade, een pompeus gebouw waar zonder twijfel de diplomatieke diensten van tien EU-lidstaten zouden kunnen ondergebracht worden. Aan de overkant van de straat: een afbeelding van een stoomtrein op een poster. De ondertitel luidt: Spre Europa, spre un viitor decent (Op weg naar Europa, op weg naar een goede toekomst).

Jens Verlinde (1983) studeerde Vergelijkende Cultuurwetenschappen en Conflict and Development aan de Universiteit Gent. Hij werkt rond de integratie van minderheden, NT2-taalvaardigheid en levenslang leren. Daarnaast heeft hij een passie voor reizen, vooral in ‘het nieuwe Europa’.

Dit artikel verscheen eerder op poliargus.be