Samson & Delila in première in Antwerpen

‘Geloof niet alles wat ze in persmappen schrijven: dit project wil geen hoop geven’, zetten de Israëlische Omri Nitzan en de Palestijnse Amir Nizar-Zuabi met brede grijns –maar welgemeend– de toon van het gesprek. ‘Dit gaat nu eenmaal om protest: tegen alle vormen van bezetting’, zegt Nizar-Zuabi.
‘We hebben de betekenissen en de gevolgen van een bezetting onderzocht. Als de ene groep een andere langdurig controleert, dan drijf je mensen tot het uiterste, waardoor ze zichzelf en onschuldigen gaan opblazen. Of er een andere keuze is dan geweld, is niet aan de orde. Het gaat om de vaststelling dat je dit kunt verwachten als je mensen belegert en uitgehongert. Het is daarom nog geen logische reactie, wel een zeer menselijke.’
Bezetting kan niet overeind blijven als een status quo, voegt Nitzan eraan toe. ‘Het is niet duurzaam, de geschiedenis heeft dat herhaaldelijk aangetoond. In deze opera zijn de rollen omgekeerd: het volk van Gaza onderdrukt de Hebreeuwers en die besluiten tot terreur over te gaan. Een mythe als deze is een boeiende vertelvorm: ze helpt om te begrijpen en tegelijk legt ze een archetypische waarheid bloot. En die is herkenbaar: volgens de overlevering doodt Samson zichzelf. Hij is een held voor het joodse volk, maar hij was wel de eerste zelfmoordterrorist.’

morele prijs

De opera-regie is het resultaat van twee maanden dialoog. ‘We waren die dialoog gestart om de opera te begrijpen, maar in feite diende hij simpelweg om elkaars realiteiten te begrijpen’, legt Nitzan uit. ‘Dat geldt minder voor Amir, die in Ramallah woont, dan voor mij –ik woon in de “bubble” van Tel Aviv. Mijn kennis was beperkt tot de facts and figures uit de media.’
Toch was dialoog geen doel op zich, merkt Nizar-Zuabi op. ‘Het is geen project waarbij we samen op zoek gaan naar een middenweg om daarop hand in hand naar de zonsondergang te stappen. Nogmaals, dit is protest, in een gedeelde vorm dan.’ En terwijl hij vragend naar Nitzan kijkt: ‘Sta me toe om dit te zeggen, Omri. Ik denk niet dat Omri tegen de bezetting is omdat het slecht is voor de Palestijnen. Ik denk dat hij tegen de bezetting is omdat hij begrijpt dat het slecht is voor zijn gemeenschap, zijn samenleving. Hij weet dat Israël een prijs moet betalen zolang het een bezettende macht is, in de eerste plaats een morele’.

gaza on my mind

‘We waren samen aan het werk, op een zaterdag’, vertelt Nitzan, ‘Plots kreeg Amir telefoon. Toen hij oplegde, zei hij: “het is begonnen”. “Wat?”, vroeg ik domweg. “De oorlog in Gaza.”
Daar zat ik dan. Het was tegelijk heel verwarrend en heel bepalend. Ik kon niet om Amir en die beelden heen, en intussen zat mijn neef, de zoon van mijn zus, daar middenin, als soldaat. Ik werd doormidden gekliefd. Het zijn heel zware weken geweest, ik zat op het randje van een depressie. Ik begreep wat Amir meemaakte. Ik begreep zijn pijn en zijn razernij. De luxe om emotioneel in die luchtbel van Tel Aviv te blijven hangen, was ik ergens onderweg, tijdens onze gesprekken, verloren. Voor de eerste keer voelde ik echt de complicaties van de hele situatie.’
En die complexe breuklijnen lopen ook onverbloemd door het gesprek. Maar omdat beiden de zin –noem het maar drift– hebben om de ander te begrijpen, levert dat een bijna chemisch dialoogspel en boeiend gekibbel op. ‘Het enige waar we het echt over eens zijn, is dat de Palestijnen een Mandela nodig hebben’, lacht Nitzan. ‘Echt, het klinkt simpel maar het is geniaal: een cultfiguur met een open en rechtvaardige geest en een grote dosis moed kan dit dovenspel breken.’ ‘Dan hebben jullie toch ook een de Klerk nodig’, vult Nizar-Zuabi laconiek aan. ‘Serieus, toen ik Omri’s meelijden zag, en zijn schaamte om wat zijn natie aanrichtte in Gaza, begreep ik het: de lijn moet niet tussen Israëli’s en Palestijnen lopen.