Schadevergoeding voor MO*-cartoon bedreigt elke vorm van satire

Forrest en zijn bedrijf dienden klacht in naar aanleiding van het artikel De koper-koning van Congo van journalist John Vandaele van maart 2006. Het artikel werd gepubliceerd nadat de groep rond Forrest in het arme Congo lucratieve mijncontracten had weten af te sluiten. De tekst schetst een treurig maar ook grondig beeld van de wanpraktijken van Kinross Forrest, en van de manier waarop overheden en bedrijven verweven zijn.

Het merkwaardige aan het arrest van het Hof van Beroep is dat het artikel van Vandaele zelf over de hele lijn als correct beoordeeld wordt. Enkel de bijbehorende spotprent kan volgens de rechter niet door de beugel. De cartoon – die de voorpagina van MO* 31 sierde – stelt een postzegel voor waarop George Forrest staat afgebeeld met een luipaardmutsje op, en dat tegen de achtergrond van de Congolese vlag. Het onderschrift luidt ‘George Forrest. Koper-koning van Congo’.

De argumenten van de rechter zijn bedenkelijk. De cartoon zou niet beantwoorden aan de werkelijkheid. Mo* is geen satirisch blad, Forrest is geen politicus en de cartoon maakt hem belachelijk. Bovendien vallen cartoons volgens de rechter niet onder de persvrijheid.

De vereniging van journalisten

Pol Deltour, nationaal secretaris van de Vlaamse Vereniging van Journalisten VVJ/AVBB, vindt de uitspraak van het Hof van Beroep zorgelijk. “Het arrest valt ook te betreuren omdat het precedenten creëert. Het Hof van Beroep van Brussel is niet zomaar de eerste de beste rechtbank en dat betekent dat andere rechters deze uitspraak als voorbeeld zouden kunnen nemen. Aangezien het arrest op heel wat satire van toepassing is, is het hek dan echt van de dam.”

“Het Hof van Beroep oordeelt dat de spotprent Forrest schade berokkent. Alleen is dat natuurlijk inherent aan het geven van kritiek: kritiek is in se nadelig voor degene die bekritiseerd wordt. Maar daarom is het nog niet illegitiem. Integendeel zelfs, in een rechtstaat moeten beweringen over en commentaren op gebeurtenissen over en weer kunnen gaan.”

“Het Hof van Beroep oordeelt dat de spotprent Forrest schade berokkent. Alleen is dat natuurlijk inherent aan het geven van kritiek”

Alles wat naar satire neigt zou volgens Deltour dus het risico lopen op een veroordeling. “Stel je voor dat iedereen die door pakweg Geert Hoste door de mangel werd gehaald klacht gaat indienen. Dat zou niemand begrijpen.”

Slecht gemotiveerd en inconsequent

De nationaal secretaris van de VVJ meent bovendien dat het arrest slecht gemotiveerd en inconsequent is. “Het gaat in tegen het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dat stelt immers dat je persvrijheid nog breder moet maken als het om satire gaat. Bij spotprenten of columns moet je uitgaan van een uitvergroting, terwijl de gewone berichtgeving wel de correcte feiten moet weergeven. In dat opzicht behoren karikaturen veel minder risico te lopen op een veroordeling dan een journalistiek artikel.”

GAL: het recht om te persifleren

GAL (Gerard Alsteens) levert met zijn tekeningen al 52 jaar commentaar op politiek en maatschappij. Hij deelt de mening van Deltour. “Ik vind deze zaak sowieso kwalijk. Je moet het recht hebben om te persifleren.”

Op de vraag of hij zelf al iets soortgelijks heeft meegemaakt reageert hij negatief: “Eigenlijk niet, neen. Het Vlaams Blok, nu Vlaams Belang, heeft indertijd wel een keer of twee gedreigd met een rechtszaak, maar zover is het nooit gekomen. Ik heb veel politici en bedrijfsleiders in hun hemd gezet, maar ik ben nooit echt in de problemen gekomen.”

“Van mij mogen cartoonisten wel wat scherper zijn”

“Ik krijg wel dreigbrieven en -mails, natuurlijk. Als ik iets doe rond Israël en Palestina krijg ik bijvoorbeeld altijd boze reacties vanuit het pro-Israëlische kamp. En aanhangers van de N-VA maken zich ook snel druk. Maar de politici zelf zwijgen meestal. Mijn ervaring is dat die conservatieve krachten zich pas mengen als ze stemmen beginnen te verliezen. Dat geldt trouwens voor heel Europa.”

L’Assiette au Beurre

GAL vindt overigens dat cartoonisten vandaag best wat scherper zouden mogen zijn. “Als ik denk aan wat het satirische blad l’Assiette au Beurre deed aan het begin van de twintigste eeuw, dan is het vandaag allemaal toch wat meer omzwachteld. Beroemde tekenaars als Steinlen, Honoré Daumier of Caran d’Ache zetten in dat blad met grote prenten allerlei machthebbers te kijk. Vandaag gebeurt zoiets veel minder.”

“Mensen als Zak of Lectrr zijn bijvoorbeeld meestal vooral op zoek naar een pointe. Er staat ook altijd tekst bij hun cartoons, dat verzacht sowieso al. Nochtans kan je met een tekening ook echt opiniërend zijn en zaken aanklagen. Van mij zou dat wel wat meer mogen gebeuren.”

Wat nu?

Terug naar de vereniging voor journalisten. Want hoe moet het nu verder met deze zaak? Pol Deltour lijkt eerder gunstig gestemd. Al zal Mo* voor een nieuwe uitspraak natuurlijk wel naar Cassatie moeten, en dat brengt heel wat rompslomp met zich mee. “Niet vanzelfsprekend dus, maar normaal gezien zouden ze daar wel moeten winnen. En in het slechtste geval trekken we naar het Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Gezien de discutabele inhoud van het vonnis ben ik er vrij zeker van dat ze daar hun gelijk wel zullen halen. Maar ik denk dus wel dat het belangrijk is dat ervoor gezorgd wordt dat de uitspraak van het Hof van Beroep gecorrigeerd wordt.”

“MO* moet hiermee naar Cassatie”

Deltour licht ook nog toe dat een rechtszaak als deze niet nieuw is. “Zeker niet bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Maar ook in België hebben we soortgelijke zaken achter de rug. Denk maar aan de klacht die de Antwerpse VLD-er Claude Marinower in 2004 heeft ingediend tegen de wat obscure e-mailkrant ‘t Scheldt. De rechtbank heeft toen ook geoordeeld dat een cartoon moet kunnen.”

“Een minder fraai voorbeeld zijn de twee uitspraken in kortgeding tegen Humo in 2008. Fernand Koekelberg stond toen centraal in de satirische rubriek ‘Het gat van de wereld’. De rechtbank oordeelde dat Humo uit de rekken gehaald moest worden, en dat werd bevestigd in beroep. Ook achter die uitspraak konden wij ons niet scharen. Humo werd trouwens niet eens gehoord in die zaak, dat was een kortgeding op eenzijdig verzoek.”

Belangenvereniging voor cartoonisten?

Deltour bevestigt dat er geen echte belangenvereniging bestaat voor cartoonisten, maar hij denkt dat dit misschien ook niet echt nodig is. “Ik maak nu misschien wat reclame voor mezelf, maar cartoonisten kunnen zich altijd bij ons aansluiten en zich dus laten erkennen als beroepsjournalist. GAL doet dat trouwens ook.”