‘Schimmel kan je overschilderen’

In januari 2010 veroordeelde de Antwerpse correctionele rechtbank de familie Willemse wegens huisjesmelkerij. Moeder Willemse en haar twee zonen kregen een jaar gevangenisstraf met uitstel en een boete van 27.500 euro. Vijf van hun panden werden verbeurdverklaard.
Van de 56 Antwerpse dossiers rond huisjesmelkerij is iets meer dan de helft in vooronderzoek en zit zowat een derde in een strafrechtelijke procedure. Ook in 2009 behandelde het Antwerps parket 56 dossiers die meerdere misdrijven of betrokkenen betroffen. Daarmee scoorde Antwerpen aanzienlijk hoger dan de parketten van Brussel (8), Gent (22), Luik (11) en Bergen (9). Nochtans zijn er volgens de Antwerpse schepen van Wonen en Samenlevingsopbouw Leen Verbist niet meer huisjesmelkers dan in Brussel of Luik. Wel lijkt de doorgedreven samenwerking tussen stadsdiensten, wijkcentra, sociale wooninspectie en het parket haar vruchten af te werpen. Door dossiers tussen betrokken diensten op elkaar af te stemmen, worden huisjesmelkers sneller gedetecteerd en treden gerecht en administraties efficiënter op.
‘We hebben ons beleid afgestemd op dat van de Vlaamse wooninspectie. Waar we vroeger vooral focusten op woonkwaliteit, zetten we nu veel meer in op dat gerechtelijk spoor’, zegt Katleen Janssens, bestuurscoördinator van de stad. ‘Door informatie uit te wisselen met de wooninspectie, kunnen we de grote huisjesmelkers, die onbewoonbare panden verhuren over heel Vlaanderen, sneller detecteren. En op die manier onderbouwen we de gerechtelijke dossiers veel beter.’
Antwerpen nam ook een aantal leegstaande, verkrotte of niet verbeterde woningen in sociaal beheer. Dit jaar renoveerde de stad twee panden volledig en verhuurt die nu door via een sociaal verhuurkantoor. Verder werden zeven nieuwe dossiers opgestart voor sociaal beheer, en werden vijftien dossiers afgesloten omdat de woonkwaliteit van de panden in orde was.

 ‘beter dan in ons thuisland’

De vzw Rot Op Huisjesmelkers zette huisjesmelkerij en krotverhuur in 2000 op de Antwerpse agenda. Tien jaar hard labeur en actievoeren later werkt Frank Hosteaux, de man achter de vzw, nauw samen met stadsdiensten, wijkcentra en de huurdersbond. Dossiers schuift hij door naar de bevoegde diensten, zijn vzw heeft nu nog enkel een detectie- en signaalfunctie. ‘Belangrijk, want in de stad zijn sociale wantoestanden minder gemakkelijk te detecteren,’ zegt Frank Hosteaux. ‘Bij huurders zonder papieren speelt de angst opgepakt te worden. Of die mensen zien soms zelf het probleem niet. “Alles beter dan in ons thuisland”, klinkt het dan. Anderzijds lopen mensen ook niet graag te koop met hun armoede.’
Hosteaux prijst de inspanningen die de stad levert om krotverhuur en huisjesmelkerij tegen te gaan, maar benadrukt dat de strijd nog niet gestreden is. De algemene Vlaamse aanpak kan volgens Hosteaux nog beter. Sancties moeten strenger, de strafpuntenlijst om een woning onbewoonbaar te laten verklaren moet korter, de huurprijzen op de private markt moeten geplafonneerd worden. ‘Een goede controle om de conformiteitsattesten af te leveren is ook nodig. Schimmel kan je overschilderen’, zegt Hosteaux.
Hosteaux richtte zijn vzw op nadat hij in een pand in de Dambrugstraat getroffen werd door de schrijnende leefomstandigheden van een Armeense alleenstaande moeder en haar pasgeboren tweeling. Hosteaux: ‘Het was winter en ijskoud. Het pand had nauwelijks ramen, en praktisch alle noodzakelijke nutsvoorzieningen waren stuk. De tweeling lag op de sofa, zowat het enige bruikbare voorwerp in het pand. Een paar dagen later werd de vrouw met co-vergiftiging opgenomen in het ziekenhuis. Daarop hebben we de drie een maand bij ons in huis opgevangen.’
Hosteaux steunde de Armeense vrouw ook in een gerechtelijke procedure. Haar huisbaas werd  in 2005 veroordeeld tot zes maanden voorwaardelijk en een boete van 15.000 euro met uitstel. Het OCMW van Tremelo, dat mee in de beklaagdenbank zat, kwam er met een verwittiging van af. ‘Het OMCW, waar de vrouw als steuntrekker was ingeschreven, had verzuimd de kwaliteit van de woning te controleren –een zwaar gemiste kans. We vonden en vinden het nog altijd absoluut niet kunnen dat OCMW’s uit de randgemeenten hun cliënten naar de steden sturen zonder er verder nog naar om te kijken.’

‘Het kan toch niet dat OCMW’s uit randgemeenten hun cliënten naar de stad sturen zonder er verder nog naar om te kijken?’

gedeelde verantwoordelijkheid

Schepen Verbist verbloemt de woningnood in haar stad niet. ‘Maar het is geen puur Antwerps probleem, het is een Vlaams probleem. Vlaanderen heeft ook nood aan meer sociale huisvesting, een beter spreidingsplan, een goed grond- en pandenbeleid en vooral aan gedeelde verantwoordelijkheid. Als stad zitten we met 12,7 procent sociale woningen aan de top, tegenover de gemiddelde Vlaamse gemeente die er maar zeven procent heeft.’ Maar zelfs het Antwerpse percentage –en dus zeker het Vlaamse gemiddelde– ligt een pak lager dan in onze buurlanden, zo blijkt uit een rapport uit 2008 van het zogenaamde Ministerie Van Wooncrisis –een groot netwerk van vereningen, wijkcentra en individuele burgers die samen het recht op wonen in België promoten. Nederland telt 35 procent sociale huurwoningen, Frankrijk 17 procent en Groot-Brittannië 21 procent. Nog volgens dat rapport kan de wachttijd voor een sociale huurwoning voor een gezin met drie kinderen in België oplopen tot zeven jaar. Sociaal zwakkeren moeten dus noodgedwongen op zoek naar de private huurmarkt, waar de vraag veel hoger is dan het aanbod. Dat stelt eigenaars die het niet zo nauw nemen in staat ook slechte panden aan hoge prijzen te verhuren.
De wooncrisis die sinds het einde van de jaren negentig in België heerst, wordt volgens het Ministerie Van Wooncrisis elk jaar ernstiger. De wet op leegstand en de krotbelasting deden de leegstand nochtans dalen, ook in Antwerpen. ‘De stad zette flink in op het aantrekken van tweeverdieners uit de middenklasse’, zegt een Antwerpse hulpverlener. ‘Dat dat zeker gewerkt heeft, zie je bijvoorbeeld in Antwerpen Noord, waar je nu meer gemengde buurten hebt. Maar het perverse neveneffect is dat de woningkrapte voor sociaal zwakken is toegenomen.’
Verbist kent de klachten, maar vraagt wederzijds begrip. ‘We kunnen ook niet blijven bouwen. Elke stad heeft een maximum absorptiecapaciteit om het leefbaar te houden. Ik begrijp de verzuchtingen, iedereen heeft zijn rol te spelen en moet problemen aankaarten als die er zijn. Maar we doen het als stad echt niet slecht, dat kan niemand ontkennen.’