Seksueel geweld geen item voor Rode Khmer-tribunaal

‘Uit ons onderzoek blijkt dat onder het Khmer-bewind veel verkrachtingen plaatsvonden, in het bijzonder door wachters in gevangenissen, en ook verkrachtingen vóór moordpartijen waren veelvoorkomend’, vertelt Duong Savorn, coördinator van het Project on Gender-Based Violence during the Khmer Rouge Regime.

Ook het onderzoek van Kasumi Nakagawa, lector aan de Pannasastra University of Cambodia, wijst uit dat seksueel geweld onder het schrikbewind van de Khmer een gangbare vorm van vergelding tegenover vijanden was. Nakagawa interviewde 1500 mensen die ten tijde van Pot’s heerschappij ouder dan tien jaar waren en sprak een hondertal slachtoffers en getuigen van gendergerelateerd geweld. ‘Ik hoorde slechts één geval waarbij een Rode Khmer soldaat die herhaaldelijk vrouwen verkracht had, naar een heropvoedingskamp gestuurd werd’, aldus Nakagawa.

Tot grote frustratie van de slachtoffers en mensenrechtenactivisten, kwam seksueel geweld tot nu toe echter amper ter sprake voor het Rode Khmer-tribunaal. De onderzoekende rechters houden vol dat verkrachting geen deel uitmaakte van het officiële Khmer-beleid. Enkel gedwongen huwelijken werden in de beschuldiging opgenomen. ‘Seksueel geweld is de enige misdaad tegen de menselijkheid die routinematig als “collateral dammage” wordt afgedaan’, vertelde Nancee Bright, stafhoofd van de VN-Speciaal Vertegenwoordiger voor seksueel geweld, aan The Guardian.

Ongeziene participatie voor slachtoffers

Het Rode Khmer-tribunaal, officieel de Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia (ECCC), is in verschillende opzichten opmerkelijk. Zo moesten de nabestaanden van de slachtoffers ruim dertig jaar wachten op een proces tegen de leidinggevenden van een regime waaronder ruim 1,7 miljoen Cambodjanen de dood vonden.

Voorts zetelen in het Khmer-tribunaal niet alleen internationale rechters. De Cambodjaanse rechters zijn in de meerderheid en het tribunaal vormt formeel een onderdeel van het Cambodjaanse rechtsstelsel.

Het meest opmerkelijke aspect van het Rode Khmer-tribunaal is echter het feit dat het de eerste rechtbank is waarbij de overlevende slachtoffers van de voorliggende aanklachten rechtstreeks als burgerlijke partij mogen participeren. Deze unieke en baanbrekende regeling werd getroffen om de slachtoffers een substantiëlere rol in het proces toe te kennen.

Dubbel probleem

“Als we het geweld uit het verleden niet aanpakken, zal het geweld van vandaag blijven voortduren”

Een van de slachtoffers die van deze ongeziene participatiemogelijkheid gebruik maakte, was Som Southevy, een 68-jarige transgender die in 2008 bij het tribunaal als eerste een klacht omtrent gendergerelateerde misbruiken indiende. Southevy hoopte daarmee een voorbeeld te stellen en het probleem van seksueel geweld op de agenda van het tribunaal te plaatsen.

De stilte rond het seksueel geweld uit het Khmer-tijdperk werd evenwel niet doorbroken. Nakagawa verklaart: ‘Gendergerelateerd geweld was wijdverbreid tijdens het Khmer-regime, maar wordt publiekelijk nauwelijks besproken. Dit komt deels door de Cambodjaanse cultuur, die ervan uitgaat dat de slachtoffers van dergelijk geweld de misdaden uitlokken. De traditie dwingt hen ook de gebeurtenissen stil te zwijgen om de reputatie van de familie te vrijwaren.’

Southevy stelt dat vrouwelijke slachtoffers van seksueel geweld met een dubbel probleem geconfronteerd worden wanneer ze met hun verhaal naar buiten willen treden. ‘Er is het trauma van de gebeurtenis, en daarnaast is er ook de culturele conditionering die maakt dat iets als een verkrachting schandelijk is.’

Belangrijk voor toekomst

Mensenrechtenorganisaties waarschuwen echter dat het onbestraft laten van de seksuele misdaden van het Khmer-bewind kwalijke gevolgen kan hebben voor de toekomst van Cambodja. ‘De wreedheden van het Khmer-regime zijn dan wel lang geleden, maar de erfenis van deze misdaden leeft voort’, zegt Bright.

Hoewel er geen accurate statistieken over seksueel geweld in Cambodja bestaan, maken tal van organisaties gewag van een toename van dit soort geweld, vooral onder jonge mensen. In 2010 publiceerde de mensenrechtenorganisatie Amnesty International een rapport waaruit blijkt dat de Cambodjaanse maatschappij te kampen heeft met diepgewortelde genderdiscriminatie die de slachtoffers van seksueel geweld stigmatiseert en een cultuur die de daders ervan grotendeels onbestraft laat.

Mensenrechtenactivisten zijn vastberaden dat het Khmer-tribunaal de erfenis van straffeloosheid een halt moet toeroepen en een duidelijk signaal moet geven dat verkrachting onaanvaardbaar is. ‘Als we het geweld uit het verleden niet aanpakken, zal het geweld van vandaag blijven voortduren’, besluit Duong Savorn.