Senaat onderzoekt martelmemo's kandidaat-minister Gonzales

Gonzales, die in november door president George W. Bush werd voorgedragen als nieuwe minister van Justitie, ligt onder vuur omdat hij een aantal memo’s goedkeurde die geleid zouden hebben tot het Abu Ghraib-schandaal en andere martelpraktijken door Amerikaanse militairen. In de meest controversiële memo wordt gesteld dat de bescherming die krijgsgevangenen krijgen onder de Conventie van Genève, niet van toepassing moet zijn op verdachten van terrorisme.

De Amerikaanse mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) omschreef Gonzales’ benoeming in november als een slechte keuze. Andere kritische mensenrechtengroeperingen, waaronder Human Rights First (HRF) en de American Civil Liberties Union (ACLU) waren wat behoedzamer. Maar allemaal eisen ze van de regering dat die de documenten openbaar maakt waaruit blijkt welke rol Gonzales heeft gespeeld bij de goedkeuring van de meest controversiële memo’s.

Gonzales zou een belangrijke rol hebben gespeeld bij tenminste drie beleidsdocumenten. Het eerste is een memo uit november 2001 over de vorming van militaire commissies die kunnen bepalen dat verdachten van terrorisme in het geheim berecht en zelfs geëxecuteerd moeten worden, zonder dat ze juridische basisbescherming krijgen. In het tweede document, uit januari 2002, wordt de president de grondwettelijke autoriteit toegeschreven om de bepalingen van de Conventie van Genève te negeren bij krijgsgevangenen in Afghanistan. Sommige bepalingen in de conventie zijn volgens Gonzales achterhaald. In augustus 2002 verscheen een memo van het departement van Justitie waarin gesteld werd dat de president opdracht mag geven tot marteling en dat militairen die martelen wettelijk beschermd moeten kunnen worden.

Al die mogelijkheden werden inmiddels verworpen door de rechtbank of, in het geval van de ‘martelmemo’, door het ministerie van Justitie. Het ministerie kwam vorige week zelfs met een verruimde definitie van marteling, die het mogelijk maakt om daders eerder te vervolgen.

De uitspraak van het ministerie, waarin geen antwoord werd gegeven op vraag of de president als ‘opperbevelhebber’ de Amerikaanse grondwet mag negeren, is kennelijk bedoeld om de benoeming van Gonzales te vergemakkelijken. Volgens Lisa Massimino van HRF is die presidentiële bevoegdheid echter juist de kwestie die problemen kan veroorzaken voor Gonzales.

De aankomende minister houdt vol dat het terrorisme unieke, nog niet eerder voorgekomen situaties met zich meebrengt. De Conventie van Genève en het internationale recht zijn daar niet voldoende op berekend, zegt hij. In de memo’s werden geoorloofde meningen verkondigd, die volgens Gonzales geen invloed hebben gehad het misbruik in de Abu Ghraib-gevangenis. Dat zou volgens hem het werk zijn geweest van een paar rotte appels.

Die laatste bewering is gedurende de laatste maanden echter grotendeels onhoudbaar geworden. Zo kwam de ACLU onlangs in het bezit van documenten met gedetailleerde klachten van het FBI en het Defence Intelligenc Agency (DIA) over de behandeling van gevangenen in Irak. Uit die documenten blijkt dat de mishandeling van gevangenen, inclusief slaan, seksuele vernedering en marteling, veel vaker voorkomt dan in eerste instantie werd aangenomen. Volgens ex-generaal buiten dienst James Cullen, een van de voormalige topmilitairen die hun diepe zorg uitspraken over de benoeming van Gonzales, is er dan ook geen sprake meer van een paar rotte appels, maar begint een patroon te ontstaan.

Als de benoeming van Gonzales bevestigd wordt, zou hij de eerste Latino zijn die een topfunctie in de regering krijgt. Zijn achtergrond maakt hem voor velen een aantrekkelijke kandidaat. Gonzales groeide op in Houston, Texas en was tweede in een arm gezin met acht kinderen, dat het zonder warm water en telefoon moest stellen. Desondanks rondde hij een rechtenstudie af aan de Universiteit van Harvard. Hij ging werken bij het meest prestigieuze juristenkantoor in Texas. Nadat George W. Bush in 1994 werd gekozen tot gouverneur van Texas, benoemde hij Gonzales tot juridisch adviseur. In 1999 werd hij rechter aan het hooggerechtshof van Texas en kort daarna benoemde Bush hem tot adviseur van het Witte Huis.

Als rechter had Gonzales de reputatie van gematigd conservatief. Hij wordt algemeen als minder onbuigzaam en conservatief beschouwd dan zijn voorganger op Justitie, John Ashcroft. Hij is een absolute vertrouweling van de president. (JS/PD)