Servië en de EU: duet met valse noten

‘Nooit.’ Milena Markovic (19) moet geen seconde over haar antwoord nadenken. ‘Nooit zal Servië toetreden tot de Europese Unie. Ze vinden altijd wel een excuus om dat te weigeren. Vandaag is het Kosovo. Morgen vindt de EU dat er te weinig straatverlichting is in Belgrado of dat er hier te veel vogels vliegen.’ Markovic, studente wiskunde, zit in het EU-Informatiecentrum, hartje Belgrado, gebogen over een stapel buitenlandse kranten. Dat is meteen de reden waarom ze het infocentrum bezoekt: Europese media lezen en haar Engels bijschaven.

Ook Milka Budisin (79), een bankje verderop, komt naar hier om Der Spiegel te lezen, niét om zich te laten informeren over de Europese toekomst van Servië. Al is de voormalige lerares Engels/Duits wel wat hoopvoller over Brussel. Budisin: ‘Mijn geboortedorp maakte ooit nog deel uit van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. Mijn voorvaderen waren deel van Europa. Ik kijk naar de Duitse tv, lees Britse literatuur, luister naar Europese componisten… Servië is altijd al deel geweest van Europa.’

De bezoekers van het Informatiecentrum –het gezicht van de EU in Servië zeg maar– zijn op één hand te tellen. Volgens projectmanager Dubravka Savic is dat een normaal daggemiddelde. De website van het centrum haalt niet meer dan 7000 bezoekers per maand. Een gebrek aan interesse? Savic: ‘De steun voor Europese toetreding was nog nooit zo laag in Servië als vandaag. In januari 2010 schaarden twee op de drie Serviërs zich nog achter Brussel, in oktober 2011 zakte dat tot 46 procent.’

Opiniepeiler Marko Blagojevic van het onderzoeksbureau Cesid houdt de vinger aan de pols van de Servische publieke opinie. Blagojevic: ‘Zelfs toen Kosovo unilateraal de onafhankelijkheid uitriep, was de steun voor EU-toetreding nog hoger. Wat is er dan aan de hand? Servië wacht al drie jaar op het kandidaat-lidmaatschap, maar we hebben al een hele tijd geen nieuwe formele stap mogen zetten. Serviërs hadden gehoopt afgelopen december die kandidaat-status te krijgen; dat gebeurde niet.’

‘Daarbovenop zijn nu externe factoren gekomen: de Serviërs zien dat de EU momenteel zelf in de miserie zit. Ze beseffen nu dat EU-lidmaatschap geen garantie is voor een betere levensstandaard en meer jobs.’

Berlijn is Brussel niet

Nadat Servië goede punten kreeg voor zijn samenwerking met het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag en ook een hele reeks hervormingen heeft doorgevoerd, is een normalisering van de relaties met de afgescheurde provincie Kosovo de laatste horde op het pad naar Brussel. Op 9 december liet de Europese Raad weten dat Belgrado het kandidaat-lidmaatschap maar zal krijgen indien het in Kosovo actief samenwerkt met de EU-politiemissie Eulex en de Navo-operatie Kfor. Bovendien moet Servië een akkoord afsluiten over de regionale vertegenwoordiging van Kosovo in internationale organisaties, en moet het reeds gemaakte akkoorden met Pristina –over praktische zaken als nummerplaten en douanestempels– op het terrein uitvoeren.

Diplomaat Adriana Martins, de nummer twee op de EU-vertegenwoordiging in Servië, vindt het EU-beleid rond Kosovo zo klaar als een klontje. Martins: ‘We willen compromissen rond praktische zaken om de levensomstandigheden voor de bevolking in Kosovo te verbeteren. Daarbij vragen we Kosovo niet om zijn onafhankelijkheid op te geven, en we vragen Belgrado evenmin om die onafhankelijkheid te erkennen. Het eerste resultaat van die aanpak is dat beide partijen toch al een paar maanden samen rond de tafel zitten. Ze praten niet alleen, maar hebben ook al een paar praktische zaken opgelost.’

Toch zijn de signalen die Servië vanuit Europa krijgt diffuus. Zo heeft de EU officieel géén standpunt over pakweg scholen en ziekenhuizen in het noorden van Kosovo die financiële steun krijgen van Servië. Maar tegelijkertijd pleit de Duitse Bondskanselier Angela Merkel voor de afschaffing van die “parallelle instellingen”. Martins: ‘Het perspectief van Duitsland is in dat opzicht het perspectief van Pristina. Dat choqueert de Serviërs; zij zouden liever hebben dat Berlijn de onafhankelijkheid van Kosovo niet erkent (zoals Spanje, Roemenië, Griekenland, Cyprus en Slovakije, kc). Maar Duitsland mag zijn eigen buitenlandbeleid hebben. Het is aan de Serviërs om te beslissen of ze de houding van Duitsland willen negeren –of juist ernstig nemen omdat Berlijn een groot gewicht heeft in de EU.’

Verkiezingsgekte

De regerende coalitie Voor een Europees Servië kwam in 2008 aan de macht met een dubbele doelstelling: verdere stappen zetten in het proces van Europese integratie én de Servische belangen in Kosovo verdedigen. Maar niet alle Servische politici zijn Brussel genegen. De extreem-nationalistische Servische Radicale Partij (SRS, voorzitter Vojislav Šešelj zit op het beschuldigdenbankje in Den Haag) en ook de Democratische Partij van Servië (DSS) zijn anti-Europees.

DSS-parlementslid Slobodan Samrdzic, voormalig minister voor Kosovo, benadrukt dat zijn partij tot enkele jaren geleden wél pro-Europees was, maar dat het Kosovo-dossier voor een omslag zorgde. Samrdzic: ‘Is de EU geïnteresseerd in heel Servië of in Servië in deeltjes? Bovendien heeft de EU intussen zijn uitbreidingsbeleid aangepast, kost het onzekere lidmaatschap Servië meer dan het opbrengt en zit de EU zelf met een interne crisis. We vinden dat de relatie tussen de EU en Servië heroverwogen moet worden.’ En dan verwijst Samrdzic een paar keer naar Rusland, onder meer als afzetmarkt voor Servische landbouwproducten en in het kader van energieveiligheid.

De druk op de regerende pro-Europese coalitie is groot. In mei trekken de Serviërs immers naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen. Opiniepeiler Blagojevic: ‘Europa wéét dat onze politici met de rug tegen de muur staan en misbruikt die situatie. Als de Europese Raad in maart het licht op groen zet, dan is de coalitie immers veilig in de verkiezingen. Daarom kan Europa nu de druk rond Kosovo zo opvoeren… pas over vier jaar komt er opnieuw zo’n klimaat.’

Vladimir Todoric, directeur van de denktank New Policy Center in Belgrado, waarschuwt dat Servië zijn breekpunt nadert. Todoric: ‘Als we in maart géén kandidaat-status krijgen, zie ik geen motivatie voor Servië om de dialoog met Pristina verder te zetten. Dan volgt verkiezingsgekte, en wie weet wat de mensen dan verwachten van hun politici. We hebben honderd mensen uitgeleverd aan Den Haag, hebben elke fabriek verkocht aan Europese partners, het parlement heeft een resolutie rond Srebrenica aangenomen, we proberen actieve partners te zijn om stabiliteit te brengen in de regio… Om van A naar D te gaan, moet je door B en C. Maar Servië blijft vast zitten in B.’

Op de Ulica knez Mihailova, de centrale winkelstraat in het oude stadsdeel van Belgrado, wagen twee jonge trompettisten zich aan Beethovens Ode an die Freude. Al na een paar maten klinken de eerste valse noten. Op papier is het nochtans geen moeilijk duet.