Servië onderzoekt rol media bij oorlogsmisdaden

De analyse richt zich vooral op de sfeer die van 1991 tot 1995 heerste bij bepaalde media, zegt Bruno Vekaric, woordvoerder van de aanklager voor Bijzondere Oorlogsmisdaden in Belgrado. Het onderzoek naar de verantwoordelijkheid van de media begon nadat vorig jaar enkele mensen werden veroordeeld voor de executie van bijna tweehonderd Kroatische gevangenen in 1991 in Vukovar.
“Een van de daders zei dat hij tot zijn daad was aangezet door de berichtgeving op tv”, zegt Vekaric. “Hij vond dat de Kroaten moesten krijgen wat ze verdienden.”
Zowel Servische tv als de kranten hadden het - valse - bericht verspreid dat Kroaten op één dag veertig Servische kinderen vermoord hadden. De executie van de Kroaten begon enkele dagen nadat de berichten in de media verschenen, toen de stad in handen van de Serviërs viel.
Veel mensen die terechtstonden voor oorlogsmisdaden en tientallen getuigen wezen naar de media als bron van hun woede en wraakgevoelens. “We zijn er niet op uit journalisten te vervolgen”, zegt Vekaric, “maar we willen uitzoeken welke rol de media gespeeld hebben.”

Waardigheid

De Onafhankelijke Journalistenverening van Servië (NUNS) kwam vorige week met bewijsmateriaal tegen vier prominente Servische mediagroepen en hun hoofdredacteuren. Zij zouden zich hebben schuldig gemaakt aan “interetnische haatzaaierij en ophitsing die geleid hebben tot gruwelijkheden en oorlogsmisdaden in Kroatië en Bosnië.”
Het gaat om rtv-zender RTS in Belgrado, rtv-zender RTV in Novi Sad, het oudste Servische dagblad Politika en het dagblad Vecernje Novosti, de krant met de grootste oplage. De Journalistenvereniging noemt geen namen, maar verstrekte wel archiefmateriaal aan de aanklager.
“We doen dit niet omdat we collega’s willen schaden of veroordelen”, zegt Nadezda Gace van NUNS. “Het is een poging om de waardigheid en het imago van het vak te herstellen. Pas als dat gebeurd is, kunnen we het verleden helder onder ogen zien en naar de toekomst kijken.”

Geroyeerd

De actie van NUNS vindt niet overal in de journalistiek bijval. Ljiljana Smajlovic van de Vereniging van Journalisten van Servië (UNS), zegt dat het “niet aan de aanklager voor oorlogsmisdaden is om te bepalen wat de journalistieke criteria zijn.” De journalistiek kan volgens haar die klus zelf wel klaren. “UNS heef acht journalisten die er in de jaren negentig aan bijdroegen dat de media veranderden in een propagandamachine, geroyeerd.”
Smajlovic vraagt zich af waarom NUNS en de aanklager voor Bijzondere Oorlogsmisdaden juist nu actie ondernemen. “Het is mij ook niet duidelijk hoe ze willen bewijzen dat artikelen en radio- en tv-items geweld hebben uitgelokt.”
NUNS werd in 1994 opgericht door onafhankelijke professionals, waarvan de meeste tegen de oorlog en het bewind van Milosovic waren. UNS is de officiële journalistenvereniging, die na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht. Veel UNS-leden werken voor media die het regime steunden, zoals de vier mediabedrijven die met naam genoemd worden op de lijst van NUNS.

Rwanda

Eerder veroordeelde het Internationale Tribunaal voor Oorlogsmisdaden in Arusha (Tanzania) drie journalisten voor hun rol bij moordpartijen in Rwanda in de jaren negentig. Na de Tweede Wereldoorlog werd tijdens de processen van Neurenberg de oprichter van krant in nazi-Duitsland ter dood veroordeeld.
Rechtsgeleerden, zoals Vesna Rakic Vodinelic, zeggen dat de veroordelingen in Arusha “mechanismen en gronden” verschaffen voor vervolging van Servische journalisten voor medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden.