Shirin Ebadi, Irans onafhankelijke stem bedreigd

Het is feest in Iran, zeggen de officiële media. In de straten van de hoofdstad is de spanning echter tastbaar. In de aanloop naar de dertigste verjaardag van de revolutie van 1979 is de overheid opvallend hard opgetreden tegen dissidenten, minderheden en mensenrechtenverdedigers. Met name Nobelprijswinnares Shirin Ebadi heeft het zwaar te verduren gekregen.
Het begon eind december met de sluiting van Ebadi’s Center for the Defence of Human Rights, waar een viering was gepland ter gelegenheid van het 60-jarige bestaan van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Vlak voor de bijeenkomst vielen veiligheidsagenten in burger het Centrum binnen, dat werd verzegeld wegens ‘ontbrekende vergunningen’.
Op 1 januari werd Ebadi in haar woning in Teheran lastig gevallen door demonstranten die graffiti op haar gevel spoten. Beelden die journalist Ramin Mostaghim maakte, tonen slogans waarin Ebadi verweten wordt “een oude heks” en een handpop van de VS te zijn. De meerderheid van de betogers had banden met de gevreesde basij, islamitische milities die onder rechtstreekse controle van de Iraanse spirituele leider ayatollah Khamenei staan en als officieus regeringsinstrument de islamitische moraal handhaven. Ebadi belde de politie om hulp, maar die stond erbij en keek ernaar.
De voorlopige laatste actie tegen Ebadi was de arrestatie op 14 januari van haar assistente Jinous Sobhani, die een aanhanger is van het in Iran verboden Bahá’í-geloof. Sinds Ebadi en haar dochter afgelopen zomer de verdediging op zich namen van zeven Bahá’í-leiders, zijn de aanvallen tegen hen gestaag toegenomen.

Doorn in het oog

Shirin Ebadi is altijd al een doorn in het oog geweest van de conservatieve Iraanse geestelijkheid, en dat is niet zo verwonderlijk: als geen ander legt zij met haar werk het failliet van de Islamitische Republiek bloot. Ebadi had in 1979 nog de Islamitische Revolutie gesteund, maar daar kwam verandering in toen vrouwen verplicht werden een sluier te dragen en zij haar functie als eerste vrouwelijke rechter van Iran niet langer mocht uitoefenen. De leider van de Revolutie, ayatollah Khomeiny, had zich uitgesproken tegen de dictatoriale sjah en voor vrijheid. Maar toen bleek dat hij het achterste van zijn tong niet had laten zien, wierp Ebadi zich op als Irans bekendste pleitbezorger voor een nieuwe interpretatie van het islamitische recht in overeenstemming met democratie, vrijheid van religie en vrijheid van meningsuiting.

Een progressieve interpretatie van de islam is het laatste wat de conservatieve ayatollahs willen. Maar vanwege haar enorme populariteit onder de bevolking –vooral sinds ze in 2003 de Nobelprijs won– liet het regime Ebadi meestal met rust. Dat ze uitgerekend nu het slachtoffer wordt van een ware lastercampagne van het regime, zegt dan ook veel over de koers die Iran op dit moment vaart onder de ultraconservatieve hardliners ayatollah Khamenei en president Ahmadinejad.

Nakende presidentsverkiezingen

De bedreigingen aan het adres van Ebadi zijn een duidelijke waarschuwing aan de internationale gemeenschap dat Iran zich niet zomaar de wet laat dicteren, noch op het nucleaire vlak, noch op dat van de mensenrechten. Op 18 december, drie dagen voor de inval in Ebadi’s kantoor, werd immers een VN-resolutie tegen Iran aangenomen, nadat VN-secretaris-generaal Ban Ki-Moon in oktober een verslag had uitgebracht over de Iraanse mensenrechtensituatie. Daarin wordt uitgebreid geciteerd uit onderzoek van Ebadi’s organisatie naar mensenrechtenschendingen.

Bovendien moet de lastercampagne worden gezien in het licht van de komende presidentsverkiezingen van 12 juni, die een van de meest cruciale sinds de Revolutie beloven te worden. Hoewel de campagne pas officieel van start gaat een maand vóór de verkiezingen, woedt er nu al een hevige strijd tussen de voornaamste kandidaten, onder wie de huidige president Ahmadinejad, Mohammad Baqer Qalibaf (de conservatieve burgemeester van Teheran), de hervormingsgezinde Mehdi Karroubi en de voormalige president Khatami.
Ahmadinejad en zijn aanhang beseffen dat de kans erg klein is dat hij herverkozen wordt.
Hij won in 2005 met zijn belofte de armen te helpen, maar de meeste Iraniërs zien zijn beleid als een absolute mislukking. De economie was er voor zijn aantreden al slecht aan toe, maar inflatie en werkloosheid bereiken nu ware recordhoogtes. De ontevredenheid onder de bevolking is dan ook groot. Ook de verkiezing van Barack Obama doet de kansen op een herverkiezing van de huidige president slinken, want vijandigheid tegenover de VS is een motor die het conservatieve regime en de bijbehorende retoriek mee draaiende houdt.

Dat Ebadi uitgerekend nu het slachtoffer wordt van een ware lastercampagne van het regime, zegt veel over de koers die Iran op dit moment vaart.

Ebadi’s achterban

De enige kans die Ahmadinejad maakt om te winnen is wanneer de opkomst erg laag zou zijn, en in die context moeten we de laster tegen Ebadi zien: het is een poging van de conservatieven om de uitkomst van de presidentsverkiezingen te sturen. De verkiezingen van 2005 werden door onder meer Ebadi sterk geboycot, omdat de Raad van Hoeders zo’n 2000 progressieve kandidaten van verkiezingsdeelname uitsloot. Die boycot overtuigde vele hervormingsgezinde Iraniërs om niet te gaan stemmen, en de lage opkomst leidde uiteindelijk tot een overwinning van Ahmadinejad. Dat was ondenkbaar geweest wanneer –zoals in 1997– tachtig procent opkomst leidde tot zeventig procent stemmen voor Khatami.

Door uitgerekend nu Shirin Ebadi te viseren, stuurt het regime aan op een nieuwe boycot door Ebadi en haar “achterban”, de stille meerderheid van de Iraanse bevolking. Ze is een van de weinige mensen die nog vertrouwen en gezag geniet onder de Iraanse middenklasse, die alle geloof in het regime heeft verloren. De intimidatie van Ebadi is dan ook niet alleen een aanval op Ebadi maar op alle gematigde Iraniërs die hopen dat 2009 niet alleen in de VS maar ook in hun land voor change zorgt.

Ebadi zelf zei in een interview met De Standaard half januari dat ze voor haar leven vreest, maar nooit zal opgeven of vluchten. Begin februari herhaalde ze dat op een lezing voor de Carnegie Endowment in Washington: ‘Ik ben geboren in Iran. Ik ben opgegroeid in Iran. Ik werk in Iran en ik zal sterven in Iran.’ Gelukkig kan Shirin Ebadi toch nog reizen én terugkeren. Op 2 maart komt ze op uitnodiging van MO* naar Brussel.