Sjamanen counteren zowel narcomaffia als drugsbestrijders

Intercontinentale experimenten met eeuwenoude geestesverruimende middelen blijven niet zonder gevolgen. Zo veroorzaakt een sjamanenbrouwsel uit het Amazonewoud sinds enkele jaren grote deining in het Westen. Het gaat om ayahuasca, wat in Quechua zoveel wil zeggen als liaan van de ziel. Inheemse volkeren van het Amazonegebied gebruiken het om in contact te treden met de wereld van de geesten. Dat gebeurt echter allerminst willekeurig. Het lianenextract mag alleen onder toezicht van sjamanen genomen worden, na het volbrengen van zuiveringsrituelen die dagen aan een stuk kunnen duren. Zo gebeurt het al eeuwen en er zou tot op de dag van vandaag geen haan naar gekraaid hebben, ware het niet dat ayahuasca aan een mondiale veroveringstocht is begonnen. Eerst waren er de neochristelijke sekten in Brazilië die ayahuasca als een inheems alternatief voor de hostie beschouwden. Het hek was pas goed van de dam toen het middel onder impuls van deze nieuwe kerken zijn weg vond naar Noord-Amerika en Europa, waar het ook de geesten van de ordehandhavers danig in de war bracht. De strategen van de Amerikaanse war on drugs oefenden op Europa en Brazilië druk uit om het goedje wereldwijd te verbieden. Niet zonder gevolg: in Frankrijk en Nederland werden twee jaar geleden anti-ayahuasca-razzia’s gehouden. Critici betwijfelen of het de Amerikaanse overheid hier uitsluitend om de volksgezondheid te doen was. Het Franse Observatoir Géopolitique des Drogues (OGD) bijvoorbeeld vermoedt achter de hetze platte handelsbelangen. Amerikaanse farmaceutische bedrijven proberen al vijftien jaar vruchteloos de bestanddelen van ayahuasca te patenteren. Over de merkwaardige omzwervingen van dit sjamanistische middel publiceerde het OGD een lijvig rapport: Ayahuasca: van het Amazonewoud naar de stedelijke jungle. Daarin verwondert de Nederlandse toxicoloog Wolff, adviseur van het ministerie van volksgezondheid, zich over de hetze. ‘Ik begrijp niet waarom dit product zo nodig op de zwarte lijst moet. Het is bewezen dat ayahuasca niet verslavend werkt. Het is een van die plantaardige stoffen die het bewustzijn beïnvloeden zonder problematische bijwerkingen. In feite is het veel onschuldiger dan pakweg marihuana.’

DE SJAMANEN OVERLEVEN

Onschuldiger ook dan de amanita muscara ofte vliegenzwam, die potentieel dodelijk is. Toch werd ook deze paddestoel door sjamanen als hallucinogeen gebruikt. Zonder fatale afloop, hetgeen wijst op de deskundigheid van de sjamanen in Boeriatië, een autonome republiek in Siberië. ‘Er ging een enorme voorbereiding vooraf aan het rituele gebruik’, zegt Inge Denaeghel. ‘De juiste dosering en het tijdstip van de inname waren van kapitaal belang. De vliegenzwam was dus absoluut geen pretmiddel. Het gebruik kaderde altijd binnen een spirituele of therapeutische context. Overigens, ik vermoed dat er ook in onze contreien met de vliegenzwam geëxperimenteerd is. Waarom worden ze in sprookjes steevast met elfen en kabouters geassocieerd?’ Inge Denaeghel is een Vlaamse antropologe die in Boeriatië sjamanistische gebruiken en rituelen bestudeerde. ‘Het is geen folklore’, zegt ze. ‘Sjamanen hebben de verstedelijking van de nomadische bevolking overleefd. Iedere stad en elk dorp heeft zijn eigen sjamaan. Bij ziekte of sterfgevallen lopen de mensen altijd naar de sjamaan. Elke familie laat minstens één keer per jaar een sjamanistisch ritueel uitvoeren om de geesten te paaien.’ Vliegenzwammen komen er echter niet meer aan te pas. Onder het communistisch bewind werd het gebruik van het trancemiddel streng verboden. Het taboe paste in een veel ruimere campagne om het sjamanisme zelf met wortel en tak uit te roeien. De maatregel schoot echter zijn doel voorbij. Immers, sjamanen namen hun toevlucht tot een veel populairder en moeilijker te verbieden drug: vodka. ‘En dat is tot vandaag het geval’, zegt Inge Denaeghel. ‘Sjamanen laten zich trouwens betalen met vodka.’

EEN PLANT HEEFT EEN GEEST

Een ding is zeker: autoriteiten hebben het vaak lastig met traditionele hallucinogenen waarvan productie en gebruik moeilijk te controleren vallen. Gewoonlijk worden deze natuurlijke drugs op een hoop gegooid met heroïne, cocaïne, XTC en ander hard spul. Toch is er misschien een kentering aan de gang. Steeds meer specialisten hanteren het begrip entheogeen, letterlijk te vertalen als: het goddelijke in zichzelf onthullend. Entheogenen zijn stoffen die een toestand van sjamanistische extase opwekken. Met andere woorden, drugs die niet recreatief maar louter met het oog op geestesverruiming genomen worden. De terminologie getuigt van een positieve kijk op traditionele hallucinogenen, een kijk die ze bij Takiwasi in het Peruaanse Amazonewoud ongetwijfeld delen. Takiwasi is een centrum voor drugsverslaafden dat in 1992 door de Franse dokter Jacques Mabit werd geopend. De lokatie is allerminst willekeurig. Het Peruaanse Amazonewoud heeft zich in de jaren tachtig tot een van de belangrijkste productiegebieden van cocabladeren ontpopt. Nefast gevolg: heel wat boeren raakten zelf verslaafd aan cocapasta, de grondstof voor de aanmaak van cocaïne. De met Franse overheidssubsidies ontwikkelde therapie is zonder meer revolutionair. Mabit werkt samen met sjamanen om zijn junks te helpen afkicken. Het middel waarmee ze werken is ayahuasca. Anders dan bij methadon komen er geen spuiten of pillen aan te pas. Het lianenextract is slechts een onderdeel van een totaaltherapie met rituele gezangen en vastenperiodes. Bedoeling van Takiwasi is de patiënt van zijn verslaving af te helpen door hem te leren dat hij zijn bewustzijnstoestand kan veranderen zonder zichzelf te vernietigen, en hem een meer spirituele kijk op het leven aan te reiken. De Amerikaanse drug enforcers zullen het niet graag horen, maar de sjamanen van het Amazonewoud twijfelen niet aan de universele geldigheid van hun remedie. Of zoals ze zelf zeggen: ‘Het gaat hem niet om de chemische bestanddelen van ayahuasca. Planten zijn levende wezens met een geest. Zij kunnen genezen als ze gerespecteerd worden, maar ze kunnen ook doden als de mens ze misbruikt.’