Sojagekte in Zuid-Amerika

Zuid-Amerika wordt dé leverancier van landbouwproducten voor de geglobaliseerde wereldmarkt, met soja als locomotief. Bossen, savanne en kostbare biodiversiteit worden daarvoor op grote schaal vernietigd, terwijl gemeenschappen van kleinschalige boeren de grond onder hun voeten verliezen.
‘De mensen in ons land zijn ziek en wij zijn de onverschilligheid, de administratieve fouten en de straffeloosheid zat’, schreef advocate Beatriz Silvero van Sobrevivencia- Friends of the Earth Paraguay op 2 juni. Aanleiding voor haar noodkreet was de drieste moord op Serapio Villasboa een maand eerder. Serapio was de oom van Silvino Talavera, een jongetje van elf dat in 2003 stierf, vergiftigd door Monsanto’s Roundup-besproeiingen op de sojavelden in zijn buurt. Het geval groeide uit tot een symbooldossier voor het gigantische gebruik van bestrijdingsmiddelen in de Paraguayaanse sojateelt. Na een langdurig proces werden de verantwoordelijken uiteindelijk veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf. De moord op Serapio en de constante intimidaties aan het adres van andere familieleden en getuigen, worden gezien als wraakacties. Soja en geweld, ze horen steeds vaker bij elkaar.

Buitenlanders welkom


De helft van de twee miljoen ha soja in Paraguay staat op grond die bestemd was voor landhervormingen. Lokale autoriteiten blijken mits de nodige steekpenningen graag bereid tot gesjoemel of erger. Jorge Galeano, leider van de boerenbeweging MAP (Movimiento Agrario y Popular) vertelt het verhaal van Tekojoja, zijn gemeenschap op de frontlijn van de oprukkende sojateelt in Paraguay. ‘Op 24 juni vorig jaar viel een groep sojaproducenten, versterkt door politieagenten en paramilitairen, de gemeenschap binnen. 54 families zagen hun huizen en akkers in vlammen opgaan, 270 boeren en boerinnen werden van hun grond verjaagd en 130 gearresteerd. Twee overleefden de invasie niet. De grond waarop deze families woonden, was illegaal doorverkocht aan Brazilianen die hun eigendom kwamen opeisen.’
Tekojo was opgericht naar aanleiding van de recente landhervormingen van president Nicanor Duarte, zijn antwoord op de lange geschiedenis van grondconflicten in Paraguay. Van de zes miljoen Paraguayanen is er een half miljoen landloos, en twee miljoen mensen emigreerden omwille van onder andere de grondproblematiek. Toen president Duarte in 2003 aan de macht kwam, beloofde hij het probleem ten gronde aan te pakken. Maar toen in 2004 de boeren hem in massamanifestaties naar de resultaten kwamen vragen, was hardhandige onderdrukking van het protest het antwoord.
Intussen wordt het platteland steeds meer gemilitariseerd en worden opstandige boeren behandeld als terroristen. Buitenlanders daarentegen krijgen een voorkeurbehandeling. Van de 60.000 sojaproducenten in Paraguay zijn 40 procent Brazilianen, die de grens overstaken omwille van de goedkope grondprijzen, 36 procent is van Duitse of Japanse afkomst of zijn Mennonietenfamilies en slechts 24 procent zijn Paraguayaanse boeren.
De geïmmigreerde boeren kunnen meestal rekenen op externe steun om hun project uit te voeren. Zo werken tal van Braziliaanse sojaboeren met leningen van de Banco Nacional de Fomento, die hiervoor een beroep doet op fondsen van de Wereldbank en de Interamerikaanse Ontwikkelingsbank. Maar ook vanuit Japan en Duitsland komt er ondersteuning. Voor agrobedrijven zoals Cargill, Syngenta, ADM of Dreyfuss is werken in Paraguay bijzonder voordelig: ze betalen slechts 1,3 procent exportbelasting tegenover 23 procent in Argentinië. Javiera Rulli is Argentijnse en medewerkster van de Grupo de Reflexión Rural, een drukkingsgroep die ook in Paraguay actief is.
‘Vandaag wordt de strijd niet gevoerd tegen de grootgrondbezitters van weleer, maar tegen de agrobusiness. Paraguay is van een militaire dictatuur overgeschakeld op een economische dictatuur van de multinationals.’

Zeeën van soja


De opmars van de soja begon al in de jaren zeventig, in het Braziliaanse zuiden. Intussen zorgen plagen aan de gewassen en oprukkende droogte ervoor dat de grote sojaboeren hun bedrijf daar verkopen en naar de Amazoneregio trekken, waar ze voor ongeveer de helft van de prijs nieuwe grond kunnen veroveren. Alleen al voor de soja, intussen grotendeels genetisch gemanipuleerde soja, wordt per jaar in het Amazonegebied naar schatting 700.000 ha primair en secundair bos gekapt. In de streek van Santarém verwerven de zogenaamde “grileros” of stromannen op slinkse manier eigendomstitels voor gronden van lokale gemeenschappen. Ze verkopen die dan door aan sojaboeren die, gestimuleerd door Cargill, vanuit het zuiden komen.
Ivete Bastos, uit Santarém: ‘We wachten al meer dan 30 jaar op landhervorming, maar krijgen nu een omgekeerde landhervorming waarbij de kleine boeren grond moeten afstaan aan de grote bedrijven.’ In 2005 circuleerde er een zwarte lijst van 72 activisten die met de dood bedreigd werden, waaronder Ivete Bastos. Elf zijn intussen uit de weg geruimd, onder andere de Amerikaanse non Dorothee Stang.
In Argentinië, traditioneel de graanschuur van de wereld, is vandaag 45 procent van het landbouwareaal ingenomen door soja, voor 99 procent transgene RoundupReady soja. Vanuit de vruchtbare pampa’s is de teelt opgerukt naar de noordelijke provincies. Santiago del Estero telde begin de jaren negentig 50.000 ha soja, vandaag zijn er dat 800.000 ha, op grond die werd ontgonnen door te ontbossen. Salta, een provincie aan de grens met Bolivia die bijzonder rijk is aan biodiversiteit; is vandaag voor 50 procent ontbost voor soja. Onlangs heeft de gouverneur er 300.000 ha voor 20 jaar verpand aan een sojabedrijf, tegen zo’n 15 eurocent per ha. Intussen importeren de Argentijnen kaas en melk uit Europa, want de lokale landbouwproducten moesten wijken voor soja.
Voor Bolivia is soja, dat vooral geteeld wordt in het oostelijke departement Santa Cruz, na het gas het belangrijkste exportproduct geworden. Tussen 1995 en 2001 steeg het areaal er met 74 procent en volgens milieuorganisaties veroorzaakt de oprukkende teelt jaarlijks 250.000 ha ontbossing. Onlangs maakte China bekend dat het voor 150 miljoen dollar Boliviaanse soja wou kopen. Daarvoor moet het huidige areaal nog eens verdubbelen.
Intussen is, onder andere door de lage dollarprijs en een overschatting van de vraag uit China, de prijs van de soja op de wereldmarkt aan het dalen. In Brazilië heeft dit voor een roerige maand mei gezorgd, met wekenlange protestacties van grote sojaboeren die diep in de schulden zitten. Uiteindelijk heeft president Lula het grootste deel van hun eisen ingewilligd en is hij met een pakket van 20 miljoen euro over de brug gekomen. Brazilië wil zich immers opwerken als dé wereldleider voor biobrandstoffen, zowel ethanol als biodiesel. Soja moet de grondstof leveren voor de biodiesel en Cargill, actief in het Amazonewoud, is zich volop aan het toeleggen op die ontwikkeling. Roberto Smeraldi van Friends of the Earth Amazonia, in een telefonische reactie: ‘De enige manier om al die investeringen in de soja vandaag te redden is de biodiesel, maar voor de voedselproductie voor de eigen markt, voor de werkgelegenheid en voor het milieu is dit een ramp.’

Kruisende schepen in de nacht. Soja over de oceaan is een recent boek van Luc Vankrunkelsven over de sojaproblematiek en de band tussen Europa en Brazilië. Wervel, Vooruitgangstraat 333/9a, 1030 Brussel. 02.203 60 29, info@wervel.be

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.