Somalische extremisten krijgen een tweede kans

Farah Osman is achttien jaar oud en een geharde soldaat. In de afgelopen zeven jaar vocht hij voor de Somalische islamistische groep Al-Shabaab. Buitenlandse jihadisten leerden hem met wapens om te gaan. Maar hij deserteerde.

De lange, intelligente Osman is een van de ongeveer achthonderd voormalige Al-Shabaab-strijders die nu verblijven in het Rehabilitatiecentrum Sarendi in Mogadishu, op dit moment het enige rehabilitatiecentrum in het land. Hij hoopt binnenkort weer aan de samenleving deel te nemen en toe te treden tot het Somalische leger.

Osman werd eind 2006 geronseld door Al-Shabaab, een groep die banden heeft met Al-Qaeda. In dat jaar vielen door de Verenigde Staten gesteunde Ethiopische troepen Somalië binnen om de Somalische Federale Transitieregering overeind te houden. Hij liep op een dag van school naar huis, toen de leraar van zijn voormalige religieuze school hem aanhield en meenam naar een basis van Al-Shabaab.

Osman zat daar een tijdje angstig onder een boom, totdat de leraar terugkwam met een groep mannen die flessen mineraalwater en dadels uitdeelden onder de jonge jongens. Vervolgens spraken predikers urenlang over de heilige oorlog, vijandschap met Ethiopië en het belang het land te verdedigen. Osman zou dat jaar 11 jaar worden.

Aanlokkelijk

“De belofte van de hemel, geld en aanzien overtuigden mij. Het klonk erg aanlokkelijk”, zegt hij. Ook andere jongens bleken bereid hun leven op te offeren om hun geloof en land te verdedigen. Zijn trainers waren allemaal Somaliërs, inclusief Adan Hashi Farah, of Eyrow, een oorlogsveteraan en oprichter van Al-Shabaab. Farah werd in 2008 gedood bij een Amerikaanse luchtaanval op zijn huis in Dhuusomareeb in het midden van Somalië.

“Je krijgt een mobiele telefoon en een maandelijks salaris van 50 dollar”, zegt Osman. Maar hij voegt eraan toe dat dat niet het enige was waar hij voor viel. “Ik wilde sterk lijken en gerespecteerd worden. Mensen respecteren een man met een geweer.”

Vijf jaar lang leefde Osman in beschadigde gebouwen en in de bossen bij de grens tussen Kenia en Somalië. Zijn missie was Somalische en Ethiopische soldaten en leden van de Afrikaanse vredesmissie te doden. In oktober 2011 pleegde Al-Shabaab echter een zelfmoordaanslag op het ministerie van Onderwijs in Mogadishu. Meer dan zeventig mensen kwamen daarbij om. De meeste doden vielen onder studenten die informatie wilden over hun studiebeurs.

“Toen realiseerde ik mij dat Al-Shabaab niet meer vecht om religieuze of jihadistische redenen”, zegt Osman. “Dit is niet waar de jihad over gaat.”

Amnestie

Osman is niet de enige die uit Al-Shabaab is gestapt. Honderden strijders hebben sinds 2010 hun wapens ingeleverd. In dat jaar beloofde de regering amnestie, bescherming en een betere toekomst aan de strijders die zich overgaven.

Nu Al-Shabaab onder financiële druk staat door verschillende frontlinies en het verlies van strategische steden in het land, zullen naar verwachting meer strijders zichzelf aangeven bij de overheid. Die heeft aangeboden hen te helpen met onderdak en werk. Op één enkele dag in september 2012, gaven 250 Al-Shabaab-strijders in Jowhar – op 80 kilometer afstand van Mogadishu – zich over aan Somalische troepen en de missie van de Afrikaanse Unie in Somalië.

Khalif Ahmed Ereg, hoofd van de inlichtingendienst in Mogadishu, zei in februari tijdens een persconferentie dat het aantal Al-Shabaab-strijders dat deserteert, sterk stijgt. Als strijders zich melden, wordt navraag gedaan naar hun achtergrond. Maar critici stellen dat dat proces te wensen overlaat; veel voormalige strijders zouden nog steeds nauwe banden onderhouden met de extremistische organisatie.

Ibrahim Sheikh Hassan, analist en voormalig hoogleraar Politieke Wetenschappen aan het vooroorlogse Strategy College in Mogadishu, zegt dat het screeningsproces zwak en onvoldoende is. Al-Shabaab zou daardoor kunnen infiltreren bij veiligheidstroepen van de overheid. “De strijders komen met wat accurate informatie om hun afvalligheid echt te laten lijken, terwijl ze tegelijkertijd uit zijn op destructieve acties binnen de overheid”, zegt hij.

Het Nationale Inlichtingen- en Veiligheidsbureau (NISA) ontkent dit, maar veel recente moorden, inclusief een bomaanslag een zelfmoordaanslagen in de hoofdstad, worden toegeschreven aan nep-overlopers. In januari probeerde een voormalige Al-Shabaab-strijder de premier te doden met een zelfmoordaanslag bij het presidentiële paleis.