Spook van de staatsgreep waart weer door Turkije (analyse)

De progressieve krant Taraf meldde op 12 juni dat legerofficieren een plan beraamden om de regering af te zetten. Politici van diverse strekkingen uitten hun verontwaardiging, maar voor de rest bleef het rustig de voorbije twee weken. Tot vorige week, toen de militaire procureur oordeelde dat het plan niet op het hoofdkwartier van het leger was beraamd en hij het vermeende brein, kolonel Dursun Cicek, niet wilde vervolgen. Het deed eerste minister Recep Tayyip Erdogan in woede ontsteken.
In het weekend raakte via vooraanstaande ministers bekend dat Erdogan deze week bijkomende bewijzen zou aanvoeren. Vandaag (dinsdag) heeft de premier overleg met de legertop in de nationale veiligheidsraad, een confrontatie die moet duidelijk maken hoe de verstandhouding tussen de staatshoofd en legerleiding nu is.
Volgens Taraf en Edorgans AK-partij (AKP) bestond het plan erin agenten te mobiliseren binnen de AKP die de partij in diskrediet moesten brengen, wapens te plaatsen bij de moslimbeweging van Fethullah Gülen om de indruk te wekken dat de leden “terroristen” zijn en banden met de separatistische PKK hebben, en de media manipuleren om nationalistische, anti-Griekse en anti-Armeense gevoelens aan te wakkeren bij het publiek.

Regelmatig staatsgrepen

Militaire staatsgrepen keren regelmatig terug in de Turkse politieke geschiedenis. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog vonden er vier plaats. Bij drie coups werd een dictatuur geïnstalleerd, in 1960, 1971 en 1980. De vierde, in 1997, was een “postmoderne” coup. De nationale veiligheidsraad eiste toen dat “de krachten van de reactie het hoofd zou worden geboden”. Het leidde tot de val van de regering, die vervangen werd door een niet-islamistische coalitie.
De “krachten van de reactie” waren een verwijzing naar de Welvaartspartij, de eerste islamistische politieke beweging die de parlementsverkiezingen kon winnen in Turkije. De partijtop, waaronder Erdogan, toen burgemeester van Istanboel, werd jarenlang uit de politiek gebannen. Erdogan belandde ook in de gevangenis.

Terugkeer van Erdogan

Bij de verkiezingen van 2002 won de AK-partij, de opvolger van de Welvaartspartij. In 2003 verscheen Erdogan terug op het voorplan. Sindsdien is de legertop opnieuw zeer waakzaam.
Toen AK-kopstuk Abdullah Gul, een islamist en aanhanger van Gülen, in april 2007 de enige kandidaat was voor het presidentschap, waarschuwde de chef van de generale staf, Yasar Buyukanit, dat het leger zou ingrijpen. Het was het begin van een krachtmeting die in augustus eindigde met een geheime ontmoeting tussen de eerste minister en Buyukanit.
Sindsdien werden geen spectaculaire incidenten genoteerd. Op 28 augustus 2007 verkoos het parlement Gul tot president. Het parlement keurde ook met grote meerderheid de invasie van Noord-Irak goed om daar PKK-militanten te bestrijden, iets wat het leger in februari 2008 ook deed.

Gespannen zenuwen

Het politieke leven leek alleen aan de oppervlakte de normale gang van zaken hernomen te hebben. De regering begon juridische procedures tegen 89 politici, journalisten en gepensioneerde militaire officieren die ervan verdacht werden de regering te hebben willen afzetten. Het proces begon in oktober. Eerder dit jaar volgden 39 nieuwe arrestaties.
Bij het leger staan de zenuwen zeer gespannen als gevolg van het proces. De meeste topofficieren zijn ervan overtuigd dat de zaak opgezet is om het leger in diskrediet te brengen.
De nieuwe beschuldiging van de regering dat het plan voor de staatsgreep dat de krant Taraf onthulde, door de legerleiding was beraamd, zou wel eens de druppel kunnen zijn die de emmer doet overlopen.