Stadswandeling in Molenbeek

Een groep bezoekers houdt tijdens een begeleide wandeling halt bij een immense stapel huisvuil op straat. Ze kijken naar mensen met karretjes die af en aan lopen. Een bezoekster begint foto’s te nemen en blijft daar, ondanks boze blikken, mee doorgaan. Het komt bijna tot een handgemeen. Het tafereel is niet uitzonderlijk volgens Joris Sleebus, secretaris van Brukselbinnenstebuiten, een van de vele organisaties die in Brussel stadtours organiseert.
‘Op die manier geef je lokale mensen snel het gevoel dat ze een bezienswaardigheid zijn, iets wat wij absoluut willen vermijden’, zegt hij. ‘Onze gids heeft de houding van die fotograferende vrouw ter plekke in vraag gesteld.’

De wijk als pretpark

‘Of een stadswandeling bijdraagt tot culturele uitwisseling of eerder vooroordelen bevestigt, hangt af van het publiek en van de manier waarop gegidst wordt’, zegt Eric Corijn, professor sociale en culturele geografie aan de VUB. ‘Veel mensen, vaak suburbane blanken, komen kijken naar iets dat als exotisch wordt voorgesteld. Je ziet hen in Matongé met zijn allen zoete bananen bepotelen omdat ze dat nog nooit eerder gezien hebben. Ze benaderen zo’n wijk als een pretpark en hebben geen contact met de lokale bevolking.’
De bewoners van Molenbeek zijn niet altijd gediend met de groepen die door hun wijk gegidst worden. Christiaan De Vilder, secretaris van Tochten van Hoop: ‘Ik krijg vaak argwanende reacties als ik een rondleiding geef. Jongeren vragen me al eens wat we komen doen. “Kom je kijken naar onze miserie?” Anderzijds krijg ik ook veel positieve reacties. Veel buurtbewoners vinden het goed dat zulke initiatieven bestaan.’
Het algemene beeld van Molenbeek is niet al te fraai. De wijk staat bekend als vuil, vol van drugs en onveilig. ‘Het beeld van Molenbeek als no-go zone is totale mythevorming’, reageert professor Corijn. ‘Natuurlijk is er veel rondhanggedrag, vooral van jongens. Als je dat op zo’n wandeling bedreigend vertelt, bevestig je het gangbare beeld. Maar een goede wandeling brengt een analytisch verhaal. Dan heb je het niet over die jongeren alleen, maar tegelijkertijd over de hoge werkloosheid en de overlevingseconomie in de wijk. Brukselbinnenstebuiten bijvoorbeeld brengt al jarenlang zo een genuanceerd verhaal.’

Schotelantennes

Brukselbinnestebuiten organiseert al 37 jaar stadswandelingen en trok als eerste organisatie naar de wijken in het noorden van Brussel. Sleebus: ‘Wij hebben het in onze wandelingen enerzijds over Molenbeek als voormalige industriebuurt, en anderzijds over de migratie die er sinds de jaren zestig gekomen is. Onze rondleiding draait rond de publieke ruimte. Wij proberen het sensationele te vermijden. Veel mensen denken dat het pas interessant wordt wanneer ze ergens komen waar ze anders niet komen, zoals in een exotisch restaurant. Wij willen aantonen dat kijken en luisteren op straten en in parken ook interessant is.’
Net zoals Brukselbinnenstebuiten wil ook integratiecentrum De Foyer een ander beeld geven van Molenbeek. Vanaf september start De Foyer met een stadswandeling voor kinderen van tien tot veertien jaar. Verschillende plaatsen worden gelinkt aan de geschiedenis van de wijk. Aan het kanaal getuigen de oude fabrieken van de Industriële Revolutie, terwijl het multiculturele aspect van de wijk aan bod komt aan de Gentsesteenweg met zijn vele etnische ondernemingen.
‘Wij zien het multiculturele als een deel van de geschiedenis van de stad’, vertelt Yeter Yeşilgöz, stafmedewerker van De Foyer en medebedenker van de wandeling. ‘Wij proberen de kinderen aan het denken te zetten. Eens voorbij het kanaal zie je huizen van migrantenfamilies met aan elk raam een schotelantenne om tv-zenders van hun land van oorsprong te kunnen ontvangen. Op de Gentsesteenweg zijn er bij de vele winkeltjes opschriften in het Arabisch en in andere talen. Wij vragen de kinderen of hen iets opvalt, of ze een verklaring hebben voor wat ze zien. Wij zeggen niet: “Kijk, dit is een Turkse winkel.”’

Muntthee

‘De klemtoon mag gerust wat meer liggen op wat we delen in plaats van op de verschillen’, vindt professor Corijn. ‘Veel bezoeken focussen op het opmerkelijke, op bezienswaardigheden. Maar wat je dan ziet, is eigenlijk niet doorsnee. Je begrijpt veel dingen niet door een beschrijving van buitenuit. Een gedeelde ervaring spreekt daarentegen boekdelen. Als een katholiek bijvoorbeeld een viering in een moskee meemaakt, zal die beseffen dat er geen fundamenteel verschil is met de rituelen van een christelijke eucharistie.’
Een dergelijke gedeelde ervaring organiseren, blijkt niet vanzelfsprekend. Yeter Yeşilgöz coördineerde een paar maanden geleden een opengebedshuizendag in Molenbeek. Vijf gebedshuizen van de wijk kregen een vijftigtal bezoekers van buiten de buurt over de vloer. De dag was een succes en de reacties waren langs twee kanten positief. Grote afwezigen waren echter de dagdagelijkse bezoekers van de deelnemende kerken en moskeeën. Spijtig, vindt Yeter Yeşilgöz. ‘Iedereen was vooral bezig met zelfrepresentatie, waardoor een dialoog tussen de gebedshuizen er niet echt is gekomen.’
Een plek waar bezoekers wel altijd mengen met de vaste gasten is het theehuis. Joris Sleebus last er tijdens zijn rondleidingen vaak een pauze in. ‘Zo’n munttheepauze doet soms meer dan een rondleiding van drie uur in de Marokkaanse buurt. Je zou de verbazing van veel mensen moeten zien als blijkt dat ze vriendelijk bediend worden en de eigenaar moeite doet om Nederlands te spreken.’

De muren van Molenbeek

Koppels met kinderen kijken met heel andere ogen naar de stad dan koppels zonder kinderen. Een jongere kijkt er anders naar dan een oudere, een vrouw anders dan een man. Het zijn die persoonlijke trajecten die op 10 september centraal staan tijdens de begeleide stadswandelingen van Spoken Walks.
Inwoners van Molenbeek, sommige bekend, andere onbekend, leiden bezoekers rond in hun gemeente en vertellen over de manier waarop zij er leven, over de mogelijkheden die Molenbeek hen biedt én de knelpunten, over hun geschiedenis in hun Molenbeek. De wandelingen vinden plaats in het midden van de ramadan en wel op het drukste moment van de dag.
Alle wandelingen starten om 18 uur aan de Sint-Jan Baptistkerk en eindigen ongeveer twee uur later aan dezelfde kerk. Nadien krijgen deelnemers een ramadandiner aangeboden.
Organisatie: Vaartkapoen, Foyer, Maison des Cultures, Dēmos en Kaaitheater.
Deelname: 6 euro. Inschrijven bij het Kaaitheater op 02 201 59 59.