Steeds meer daklozen, maar toch nog altijd behandeld als paria's

Aoki kwam op straat terecht toen zijn werkgever, een grote voedselproducent,
failliet ging. Toen ik plotseling mijn werk verloor, werd mijn leven een
nachtmerrie en kwam ik terecht in en neerwaartse spiraal. Mijn vrouw wilde
scheiden en mijn vrienden en nauwste verwanten wilden niets meer met mij te
maken hebben. Hij zocht een nieuwe baan, maar had weinig succes. In de
Japanse samenleving speelt werk een heel belangrijke rol. Daarom werd Aoki
gemeden, wat hem met de dag wanhopiger maakte. Ik kon echt niet geloven dat
iedereen me in de steek liet. Ik heb verschillende keren overwogen zelfmoord
te plegen.

Aoki behoort tot het groeiende aantal daklozen in het welvarende Japan, waar
het gemiddelde inkomen per hoofd van de bevolking ruim 27.000 euro per jaar
bedraagt. Volgens cijfers van de regering is het aantal daklozen sinds 2000
met vijftien procent gestegen. Ook blijkt dat een op drie van hen het
slachtoffer is van allerlei kwalen, zoals een hoge bloeddruk of mentale
labiliteit. Negentig procent van de mensen die op straat wonen zijn mannen
van middelbare leeftijd die hun werk hebben verloren tengevolge van de
herstructurering van een bedrijf. De rest zijn dagloners die op bouwwerven
werken en per dag betaald worden, maar niet de voordelen genieten die andere
werknemers hebben.

De overgrote meerderheid kan nergens terecht, omdat ze in de steek zijn
gelaten door hun familie of hun eigendom hebben verloren omwille van
financiële problemen. In Japan krijgen werklozen zes maanden een uitkering,
daarna moeten ze zichzelf redden. De mannen wonen in tenten van vinyl of
kartonnen dozen in een parken of op straat in grote Japanse steden als Tokio
en Osaka. Voor hun eten, kleding en andere dagelijkse benodigdheden zijn zij
afhankelijk van vrijwilligersgroepen of de lokale overheid. In de winter
trekken ze naar de metro- en ondergrondse treinstations.

Actiegroepen in Japan wijzen erop dat de dakloosheid een groot probleem zal
worden door de groeiende werkloosheid, vooral bij mannen boven de 45. Het
aantal zal blijven stijgen zolang bedrijven mensen afdanken als middel tegen
de economische recessie, zegt Wahei Kasai, directeur van het Bureau voor
Arbeid en Welzijn van Yamatani, een burgergroep die bijstand biedt aan
daklozen in Tokio. Het groeiende aantal daklozen illustreert volgens Kasai
goed de instorting van de beroemde Japanse sociale orde, die gebaseerd was
op een vrij egalitaire samenleving. Het naoorlogse succes van Japan steunde
op de ontwikkeling van een grote groep burgers met een middelhoog inkomen,
maar de snelle mondialisering heeft daar verandering in gebracht. Het
verlies van banen zorgt voor een groeiende kloof tussen rijk en arm.

De Japanse regering lijkt nu eindelijk de ernst van het probleem in te zien
en voert discussies over de goedkeuring van een wet die moet tegemoet komen
aan de noden van de daklozen. Het voorstel voorziet openbare middelen voor
nieuwe huisvesting en zorg voor de daklozen. Kasia noemt dit een mijlpaal in
de geschiedenis, omdat de regering daarmee voor het eerst erkent dat er
daklozen zijn en dat zij specifieke noden hebben.

Intussen worden steeds meer daklozen in Japan het slachtoffer van
discriminatie, vijandigheid en zelfs moord. In januari werden drie
veertienjarige jongens opgepakt omdat zij een 55-jarige dakloze uit zijn
tent hadden gesleurd en doodgeslagen. Dezelfde maand was een 53-jarige man
het slachtoffer van een zelfgemaakte bom die explodeerde in een vuilnisbak
in een park. Hij verloor een arm omdat hij de veer aanraakte die de bom deed
afgaan. Uit een studie van de regering blijkt dat veertig procent van de
mannen die in parken leven al hebben te maken gehad met pesterijen van
voorbijgangers.

Het aantal daklozen groeit, maar ze worden nog altijd als paria’s
beschouwd. Het publiek hoopt dat deze mensen gewoon verdwijnen, zegt Keigo
Takano, die al zes jaar vrijwilliger is bij de Yamato
Vriendschapsvereniging, een van de oudste Japanse particuliere organisaties
die medische en andere steun verleent aan daklozen. De organisatie heeft een
kliniek voor daklozen, die er hulp krijgen voor kleinere kwaaltjes zoals een
verkoudheid of koorts. Elke maand komen er meer dan duizend daklozen over de
vloer. Er is ook een dienst die advies verstrekt en warme maatlijden
aanbiedt. De meeste mensen beschouwen de daklozen als luiaards die de
sociale orde bedreigen. Bovendien is er in het moderne Japan maar heel
weinig zin voor vrijwilligerswerk. De Japanners zijn allemaal te druk bezig.
Dat heeft pijnlijke gevolgen voor mensen die het niet maken in de
samenleving, aldus nog Takano.