Strengere wapenexport: hopen op sprookjes

Het Gemeenschappelijk Standpunt somt acht criteria op om de uitvoer van wapens uit EU-lidstaten te harmoniseren, van ‘respect voor internationale embargo’s en mensenrechten’ tot ‘voorkomen dat wapens in illegale circuits terechtkomen’.

Toen de tekst van dat Gemeenschappelijk Standpunt in december 2008 is goedgekeurd, werd afgesproken dat drie jaar later een herziening ervan zou starten. Maar het ziet er niet naar uit dat de regels ingrijpend zullen worden aangepast, zegt onderzoekster Sara Depauw van het Vlaamse Vredesinstituut.

‘Geen enkele EU-lidstaat wil de tekst wijzigen omdat die nog maar een paar jaar oud is. Bovendien zijn de criteria momenteel zodanig geformuleerd dat lidstaten er nog twee kanten mee opkunnen. Zij beslissen uiteindelijk nog altijd zelf of ze een exportvergunning voor militair materieel afleveren of niet. Op meer bemoeienis van de EU zit niemand te wachten.’

Toch is het niet zo dat elk Europees land zomaar zijn eigen koers vaart. Depauw: ‘Wanneer lidstaat X een bepaalde vergunning voor een bepaald land weigert, dan moet die weigering worden gemeld aan een dienst binnen de Europese Raad (COARM), die deze gegevens 3 jaar opslaat in een confidentiële databank. Wil vervolgens lidstaat Y een vergunning voor een gelijkaardig militair product aan datzelfde land afleveren, dan wordt die er door de databank aan herinnerd dat X eerder zo’n vergunning weigerde en moet er tussen X en Y overlegd worden. Dat is een soft instrument –uiteindelijk blijft Y bevoegd– maar je krijgt toch wel wat politieke druk.’

Bovendien plegen de vergunningsdiensten van de lidstaten maandelijks overleg en is er een gebruikersgids opgesteld met best practices.

Lessen trekken

Het Europese wapenexportbeleid kwam recent onder vuur toen duidelijk werd dat EU-lidstaten de afgelopen jaren massaal wapentuig hadden geleverd aan regimes in het Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA). Volksopstanden in de Arabische Lente werden soms letterlijk neergeslagen met wapens van Europese makelij.

Professor An Vranckx van de Conflict Research Group (Universiteit Gent) roept de lidstaten op daaruit lessen te trekken. In het nieuwe boek Lessons from MENA pleit Vranckx ervoor de herziening van het Gemeenschappelijk Standpunt aan te grijpen om onder meer een Europese lijst met ‘zorgwekkende landen’ op te stellen, waarvoor gedurende een bepaalde periode alleen met de allergrootste zorg nog wapenexportvergunningen kunnen worden afgeleverd.

Vranckx: ‘Het zou ook goed zijn dat alle Europese lidstaten op dezelfde manier jaarlijks rapporteren over hun wapenexport. Dat gebeurt nu niet. Landen als België en Italië bijvoorbeeld berichten enkel over vergunningen, niet over de effectieve verkoop.’ Ten slotte hoopt Vranckx dat de EU-lidstaten de kwaliteit van hun beslissingen inzake exportgunningen van de afgelopen jaren zélf gaan evalueren, en er conclusies uit trekken ‘Het idee dat de Europese Commissie of het Parlement zich daarover zouden mogen uitspreken, dat is waarschijnlijk hopen op sprookjes.’ 

Lessons From Mena. Appraising EU transfers of military and security equipment to the Middle East and North Africa, door An Vranckx, Frank Slijper en Roy Isbister kan gedownload worden op www.conflictresearchgroup.be