Terrorismebestrijding nog te weinig oog voor mensenrechten

‘Burcht of Zandkasteel? Mensenrechten in tijden van terrorismebestrijding’ is onderdeel van een reeks dialogen rond de mensenrechten, naar aanleiding van de zestigste verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

De 30 artikels van die Verklaring “lijken vandaag erg veel op een lijst van misbruiken, die dikwijls uitgevoerd worden in naam van de strijd tegen het terrorisme”, zei panelvoorzitter Craig Mokhiber van het VN-Hoge Commissariaat voor de Mensenrechten.

De experts maken zich in deze context vooral zorgen over de uitbreiding van de politiebevoegdheden, het gebruik van geheime rechtbanken en dito bewijsmateriaal, preventieve opsluiting en de toepassing van de doodstraf bij niet dodelijke misdaden.

“Terrorismebestrijding gaf wereldwijd aanleiding tot de uitvaardiging van wetten die de overheid meer macht toekennen”, beweert Joanne Mariner van Human Rights Watch. “Deze wetten beperken de rechten van terroristen, politieke dissidenten, activisten en gewone misdadigers.”

De nieuwe wetgeving werd grotendeels mogelijk omdat er geen internationale definitie van terrorisme bestaat. Daardoor kunnen landen eigen omschrijvingen van een terreurorganisatie of terroristische daad opstellen. De VN-Veiligheidsraad werkt de schendingen van de mensenrechten als een gevolg van deze brede definities nog in de hand door de lidstaten onder druk te zetten om aan te tonen dat ze terrorisme in eigen land aanpakken.  

War on terror

De Verenigde Staten heeft bijvoorbeeld geprobeerd de inbreuken op bepaalde internationale mensenrechten te rechtvaardigen door te stellen dat de “war on terror” een nieuw soort gewapend conflict is dat ontsnapt aan de internationale wetgeving inzake de mensenrechten en dat om een nieuwe aanpak vraagt.

“Dat argument werd reeds verworpen door een aantel hoge gerechtshoven van verschillende VN-lidstaten. Zelfs als het argument zou gelden, dan nog valt de opsteller van nieuwe regels onder de principes van het internationale recht”, verduidelijkt Margaret Satterthwaite van het centrum voor de mensenrechten aan de New Yorkse University School of Law.

De panelleden hekelen dat de Veiligheidsraad traag is geweest bij het opnemen van de mensenrechten in haar globale strategie in de strijd tegen terrorisme. “Leden van de Raad waren aanvankelijk vastberaden om geen waarborg voor de mensenrechten te aanvaarden op de agenda van de terrorismebestrijding”, herinnert Joanna Weschler zich. Ze is het hoofd van een organisatie die onderzoek doet naar rapporten van de Veiligheidsraad en die verbonden is aan de Colombia University.

Zwarte lijst

Weschler refereert aan resolutie 1390, waarmee de sancties van de Veiligheidsraad tegen Afghanistan in de hele wereld toepasbaar werden. Zo kon een lijst van verdachte individuen worden opgesteld. Wie op die lijst terechtkwam, riskeerde een blokkering van bezittingen of een reisverbod.

Het was bovendien onduidelijk hoe iemand of een partij in de databank terecht kwam en eenmaal op de lijst was er geen manier om die beslissing aan te vechten. Dat gaf aanleiding tot tal van mensenrechtenschendingen zoals bijvoorbeeld identiteitsverwisselingen, legde Weschler uit. Tot op heden verzetten de leden van de Veiligheidsraad zich tegen de oprichting van een onafhankelijk controleorgaan voor de lijst.

Hoewel de mensenrechten op vele terreinen blijvend worden verwaarloosd, hebben de Veiligheidsraad en andere VN-organen recent aanzienlijke vooruitgang geboekt bij de integratie van de mensenrechten in antiterreur activiteiten. Zo beschouwt de Globale Strategie voor Terrorismebestrijding van de VN uit 2006 de rechten van de mens als één van haar vier fundamenten. “Doeltreffende terrorismebestrijding en de bescherming van de mensenrechten zijn geen tegenstrijdige doelen, maar vullen elkaar aan en versterken elkaar wederzijds”, erkent het document.