Toenemende spanning en polarisering in Peruaanse verkiezingscampagne

De resultaten van de eerste verkiezingsronde waren duidelijker dan verwacht. Net als vjjf jaar geleden won Ollanta Humala van de nationalistische partij Gana Perú, nu met bijna een derde van de geldige stemmen. Keiko Fujimori bleef op ruim 23 procent steken, maar bleef daarmee ex-president Alejandro Toledo (15,6 procent) en succesvol zakenman en ex-minister Pedro Pablo Kuzcynski (18,5 procent) ruim voor.

Twee controversiële kandidaten

Vooraf was voor veel analisten een tweede ronde tussen de controversiële kandidaten Fujimori en Humala een doemscenario, die door de liberale schrijver Mario Vargas Llosa twee jaar geleden zelfs werd vergeleken met een keuze tussen “kanker en aids”. Volgens deze analyses zou Humala een op Hugo Chavez geïnspireerde nationalisatie politiek voeren die de economie ten gronde zou richten, terwijl Keiko Fujimori de terugkeer naar de jaren negentig vertegenwoordigd, waarin corruptie, cliëntelisme en schendingen van de mensenrechten hoogtij vierden onder het bewind van haar vader. Voor een deel van deze misdaden werd deze laatste tot 25 jaar gevangenisstraf veroordeeld.

Humala heeft echter in de afgelopen jaren zijn toon sterk gematigd. In de afgelopen campagne lag de nadruk op de noodzaak van een brede consensus in de maatschappij om sociale hervormingen te starten. Deze zouden moeten leiden tot een minimale sociale zekerheid, de stimulering van de kleine en middelgrote productie, het versterken van de nationale markt, en het tegengaan van corruptie en privilege’s van transnationale bedrijven. Dit sociaal-democratische programma staat dichter bij de politiek van Lula in Brazilië dan bij het “21ste eeuwse socialisme” uit Venezuela. De aanwezigheid van Braziliaanse raadgevers, die ook betrokken waren bij de campagnes van Lula, lijken dit te bevestigen.

Mediacampagne

Desalniettemin heeft een meerderheid van de belangrijkste Peruaanse media -geleid door de El Comercio groep die twee TV kanalen en verschillende kranten controleert- een intense campagne tegen Humala gestart. Hierin wordt de nadruk gelegd op zijn vermeende banden met Chavez, de inconsistenties van zijn plannen, en de relatie met zijn broer Antauro, die voor een militaire rebellie in de gevangenis zit. In het kader van de campagne werden zeven kritische journalisten van deze media ontslagen, en werd de omstreden schrijver en talkshow-host Jaime Baily gecontracteerd om Humala gedurende een maand in zijn programma aan te vallen.

Fujimori wordt ondertussen met rust gelaten door dezelfde media, ondanks haar onduidelijke programma en ondanks de vele aanwijzingen voor de directe invloed van haar vader in de campagne. Fujimori benadrukte bovendien in de afgelopen weken dat de regering van haar vader “de beste is uit de Peruaanse geschiedenis” was, ondanks dat er “fouten zijn gemaakt en excessen werden begaan”. Dit zijn nogal eufemistische bewoordingen voor de 300.000 gedwongen sterilisaties van arme vrouwen, de tientallen politieke moorden, en de wijdverbreide corruptie (schattingen spreken van de verduistering van 6 miljard dollar) in deze periode.

Vooraf was voor veel analisten een tweede ronde tussen de controversiële kandidaten Fujimori en Humala een doemscenario, die door de liberale schrijver Mario Vargas Llosa zelfs werd vergeleken met een keuze tussen “kanker en aids”.

Dat veel van de sleutelfiguren in de actuele campagne in de jaren negentig al deel waren van het autoriaire regime versterkt het vermoeden dat van een nieuw en democratisch fujimorisme geen sprake is. Om de terugkeer van een Fujimori aan de macht te voorkomen, hebben verschillende oorspronkelijke critici van Ollanta Humala aan de vooravond van de verkiezing hun steun aan hem uitgesproken. Één van hen is Mario Vargas Llosa, die bovendien de campagne voor Fujimori in de media aanklaagde: “Het is een enorme paradox: ze willen het socialisme voorkomen, door middel van het fascisme. En dat alles in naam van de vrijheid, de democratie en de vrije markt!”

Grote belangen

Of de steun van verschillende progressieve partijen, sociale organisaties, en tientallen intellectuelen voor Humala genoeg zal zijn blijft de vraag. De linkse krant La Primera onthulde dat de campagne tegen zijn kandidatuur berust op de coördinatie tussen de nationale veiligheidsdienst, en de belangrijkste media en zakengroepen uit het land. Enkele dagen later werden rouwkransen met de namen van de directeur en hoofdredacteur van de krant op de redactie bezorgd, een vorm van bedreiging die in de jaren negentig werd gebruikt om tegenstanders van het Fujimori bewind te intimideren.

De toegenomen polarisering en agressie in de campagne maken de enorme belangen die op het spel staan evident. De strijd tegen de corruptie en de straffeloosheid, de heronderhandeling van contracten met mijn- en oliebedrijven, het versterken van de staat en het innen van achterstallige belastingen zullen directe gevolgen hebben voor belangrijke zakenlieden, bedrijven, media en politici. Dit geldt ook voor president Alan García, die wordt verdacht van directe betrokkenheid bij corruptieschandalen en mensenrechtenschendingen tijdens zijn eerste regering. García zelf zei tijdens een zakendiner in 2009 dat hij kan “voorkomen dat iemand president wordt” in duidelijke verwijzing naar toenmalig oppositieleider Humala. De komende weken zullen uitwijzen of hij gelijkt krijgt.

Broederlijk Delen

Ook voor het werk van Broederlijk Delen en haar partners heeft het verkiezingsproces implicaties. Partners als IDL, de Vicarie uit Sicuani en Para que no se repita verdedigen al jarenlang de rechten van de slachtoffers van de burgeroorlog en van de dictatuur, onder andere in emblematische rechtszaken en publieke campagnes. Bij een overwinning van Keiko Fujimori zal hun werk zeker niet gemakkelijker worden. Bovendien geniet Humala binnen de concentratieregio van Broederlijk Delen de steun van de meerderheid van de bevolking (51 procent in Apurimac en 62 procent in Cusco), die in sommige van de provincies zelfs overweldigend is (86 procent in Chumbivilcas, 81 procent in Canas en 76 procent in Cotabambas). Bij een overwinning van Humala zal de aandacht en steun voor deze regio´s wel eens sterk toe kunnen nemen.

Ten slotte hebben Fujimori en Humala tegenovergestelde visies op rurale ontwikkeling, mensenrechten en het belang van de civiele maatschappij. De visie van de winnende kandidaat zal bepalen binnen welk kader het werk van Broederlijk Delen zal plaatsvinden. Hierbij wekt het grote zorgen dat in het mediageweld zeer belangwekkende thema´s van de politieke agenda zijn verdwenen. Niemand heeft het nog over het oplossen van de sociale conflicten in het land, de rechten van de inheemse volkeren, de bescherming van het milieu en voorbereiding op de klimaatsverandering, de rechten van vrouwen of de schuldbetaling aan de slachtoffers van de burgeroorlog.

Raphael Hoetmer woont sinds zeven jaar in Peru. Momenteel is hij werkzaam als Steunpunt voor Broederlijk Delen.