Tradities niet langer taboe in aidsbestrijding

Het is nu of nooit bij de aidsbestrijding in Malawi. Volgens het Unaids, de VN-instelling die de strijd tegen aids coördineert, is 15 procent van de bevolking van Malawi seropositief. Maar campagnes voor veilig vrijen volstaan niet in Malawi. De meeste van de 30 stammen in het land kennen gebruiken die de verspreiding van HIV in de hand werken. Het zijn oude tradities die verband houden met belangrijke momenten in het leven – volwassen worden, de dood van een echtgenoot of de zuivering na ingrijpende gebeurtenissen.

Met die tradities kan niet zomaar worden gesold. Voorstanders van het gebruik om weduwen met één van hun schoonbroer te doen trouwen, argumenteren bijvoorbeeld dat het promiscuïteit tegengaat en dat het de geesten van de voorouders tevreden stelt. Aidsactivisten stellen dat het gebruik in deze tijden niet zomaar kan: aids is één van de belangrijkste doodsoorzaken in het land, en weduwen behoren dus tot een belangrijke risicogroep.

De regering heeft zich achter dat standpunt geschaard. Minister van Volksgezondheid Yusuf Mwawa en zelfs president Bakili Muluzi laten geen gelegenheid onbenut om hun landgenoten te wijzen op de gevaren die verbonden zijn aan sommige diep ingewortelde gebruiken. President Muluzi maakt zich overigens sterk dat hebberigheid bij de overdracht van weduwen aan hun schoonbroer vaak een grotere rol speelt dan morele overwegingen. Met de weduwe wordt immers ook het bezit van overleden man overgeërfd.

Maar de inwoners van Malawi zijn verdeeld. Ook heel wat vrouwen blijven gewonnen voor de praktijken, al lijken die niet erg vrouwvriendelijk. Mensenrechtenactivist Ngeyi Kanyongolo, een docent aan de universiteit van Malawi, gelooft dat daar verandering in kan komen als meer mannen een testament opmaken waarin ze het grootste deel van hun bezittingen aan hun vrouw overmaken. Dergelijke vrouwen moeten dan na de dood van hun man in elk geval niet meer uit economische nood instemmen met een huwelijk met hun schoonbroer.

Andere gebruiken, zoals de traditionele zuivering van weduwes en vrouwelijke deelnemers aan begrafenissen en initiatierites, kunnen makkelijk worden aangepast. Vrouwen kunnen volgens de overlevering verlost raken van de negatieve smet die dergelijke gebeurtenissen op hen werpt door seksuele betrekkingen te hebben met een ‘namandwa’. Pogingen om het gebruik te doen stopzetten in de zuidelijke provincie Nsanje mislukten, maar de plaatselijke overheid slaagde er wel in de namandwa’s ervan te overtuigen condooms te gebruiken. Namandwa’s die vrouwen dwingen onveilige seks te hebben, worden nu beboet en krijgen eventueel zelfs een verbod verder actief te zijn.

Ook sommige initiatierites zijn veranderd in Malawi. Vroeger werden groepen jongens vaak besneden met één enkel mes – een domme gewoonte als sommigen in de groep seropositief zijn. Aan het einde van de initiatie krijgen jongens ook niet langer steevast de opdracht zo snel mogelijk seks te hebben om hun mannelijkheid te bewijzen. Velen krijgen nu de raad mee te wachten tot ze trouwen, of in elk geval condooms te gebruiken. Aidsactivisten in Malawi hebben de steun van traditionele leiders bij pogingen om rituelen op die manier veiliger te maken.