Turkije aast openlijk op Balkan

“Bosnië en Herzegovina zijn ons toevertrouwd”, zei eerste minister Recep Tayyip Erdogan op een vergadering van provinciehoofden uit zijn Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) in Ankara.

Hij verwees naar de woorden van de eerste president van Bosnië-Herzegovina, Alija Izetbegovic, op zijn sterfbed in 2003. Toen Erdogan hem een bezoek bracht, zou Izetbegovic in zijn oor gefluisterd hebben: “Bosnië (en Herzegovina) komen jou (Turkije) toe. Deze plaatsen zijn de laatste restanten van het Ottomaanse rijk.”

De uitspraak van de Turkse premier wekte vooral wrevel op omdat Bosnië een zeer diverse bevolking heeft, ook met etnisch-religieuze gemeenschappen als Bosnische moslims, katholieke Bosnische Kroaten en orthodoxe Serviërs.

Deze laatste twee groepen zijn goed voor meer dan helft van de vier miljoen inwoners van Bosnië. Zij zullen zich de 500 jaar van Turkse overheersing, die eindigde met de val het Ottomaanse rijk vlak na de Eerste Wereldoorlog, bijna uitsluitend herinneren als een periode van zware onderdrukking.

Viraal

Bosnisch-Servische politici waren er als de kippen bij om hun woede te uiten over de uitspraak. “Bosnië-Herzegovina wordt niet overgeërfd”, zei bijvoorbeeld Igor Radojicic, woordvoerder voor het Bosnisch-Servische parlement.

De hetze kreeg al snel een viraal karakter, waarbij websites uit de regio het strijdtoneel werden voor een woordenoorlog tussen de verschillende etnische groepen.

Niet-moslims maken zich openlijk zorgen over de invloed van de islam in de regio. “Mensen die niet tot het islamitische geloof behoren, zijn verbaasd om te zien hoeveel vrouwen in Sarajevo een hoofddoek dragen, terwijl Bosnië voor de oorlog in de jaren 1990 een seculier land was”, zegt Zijad Jusufovic, gids in de Bosnische hoofdstad Sarajevo.

“Er zijn ook minder zichtbare tekenen, bijvoorbeeld dat werkloze mannen financiële steun krijgen als ze geregeld naar de moskee gaan. Zulke zaken dateren van de jaren 1990, wanneer Saoedi-Arabië, Indonesië en Maleisië de moslims hier begonnen te steunen.”

Neo-ottomanisme

Historicus Slavenko Terzic uit Belgrado noemt Erdogans uitspraak “een gevaarlijke verklaring voor de Balkan”. Zijn collega Cedomir Antic heeft het over een “ongeziene provocatie”.

Maar analisten en experts zijn niet verbaasd door de uitlatingen van de Turkse premier. “Ze weerspiegelen de politieke realiteit, dat Turkije de Balkan als een prioriteit ziet in zijn buitenlandbeleid”, aldus Darko Tanaskovic van de Universiteit van Belgrado.

“Toevallig noch onverwacht”, vindt ook journalist en Turkije-expert Voja Lalic. “De regering-Erdogan wil zich als regionale grootmacht opwerpen in de gebieden van het voormalige Ottomaanse rijk, niet alleen in de Balkan, ook in het Midden-Oosten en in de gewezen sovjetrepublieken met een islamitisch verleden.

“Het Turkse buitenlandbeleid wordt door historici en analisten als neo-ottomanisme omschreven: deze ideologie is een mix van islamisme, Turks nationalisme en Ottomaans imperialisme”, verklaart Tanaskovic.

Handel

“Privékapitaal dat geen onderscheid maakt tussen landen, kleuren of rassen hebben we hier in Bosnië nog niet gezien. Dit land heeft zich nog niet bewezen als stabiele opportuniteit voor investeerders, ondanks de ‘politieke liefde’ die velen ons al hebben verklaard – ook Turkije”, schrijft columnist Borivoje Simic.

Maar een blik op de economische aanwezigheid in de Balkan toont aan dat hier verandering in komt. Volgens het Turkse ministerie van Economie is de handel tussen Turkije en de landen van de Balkan gegroeid van 2,4 miljard euro in 2000 tot 15,2 miljard euro in 2011.

Ook cultureel is Turkije steeds prominenter aanwezig in de Balkan. “Turkse soaps zijn hier veel populairder geworden dan de Zuid-Amerikaanse”, stelt Tanaskovic. “Met deze strategie (van soft power) creëren ze een positief beeld van Turkije.”