Turkse dammen maken troebel water

De keerzijde van waterkracht

Turkije wil voor zijn energievoorziening de komende decennia inzetten op waterkrachtcentrales en dammen. Hernieuwbare energie dus, maar met een zwart randje. Ankara gaat immers bijzonder driest te werk en is niet van plan lokale gemeenschappen, natuurlijk en cultureel erfgoed te sparen.

In november 2010 legde Turkije de eerste steen voor de bouw van de Alakopru-dam. Die moet tegen 2014 het droge Turkse Noord-Cyprus voorzien van water, via een onderzeese pijplijn van tachtig kilometer. Geen ondoordachte beslissing want Turkije ligt dan wel in de zogenaamde Vruchtbare Sikkel van het Midden-Oosten, het kampte de laatste jaren met extreme droogte. Bovendien ligt Ankara al jaar en dag in de clinch met buurlanden Irak en Syrië over Turkijes eigengereide beheer van het water van de gemeenschappelijke rivieren Tigris en Eufraat.

De niets ontziende wijze waarop Turkije watervoorraden en energie uit waterkracht wil beheren roept almaar meer protest op. Internationale milieuorganisaties die al langer tegen de gecontesteerde Ilisu-dam (zie verder) en het droogleggen van buurgronden protesteren worden steeds meer bijgestaan door lokale Turkse gemeenschappen die het megalomane energieverhaal niet meer pikken.

Einde 2010 trokken vertegenwoordigers van dertien Turkse lokale groepen naar Brussel om Europese aandacht te vragen voor de megalomane dammenplannen van Turkije. ‘De Turkse regering wil in de komende twintig, vijfentwintig jaar ongeveer 1500 nieuwe hydro-elektrische projecten bouwen. Daarmee volgt Turkije China en Brazilië in de rij van landen met de meeste hydro-elektrische projecten’, vertelt de Turkse actievoerder Tuba Dicle.

‘De belangenbehartigers van lokale gemeenschappen die naar Brussel zijn afgezakt, komen uit alle delen van Turkije, van valleien in het Zwartezeegebied tot bergachtige streken in het Zuiden. In die valleien alleen plant men 598 dammen en waterkrachtcentrales. De regering ontziet niets of niemand. Ze wil dorpen en mensen afvoeren, economische levensaders doorknippen, zonder inspraak, zonder hervestigingsprogramma’s, met een minimum aan compensatie.’

De antidambeweging in Turkije verbreedt zich en dat is nieuw, zeggen actievoerders. Waar tot voor kort vooral intellectuelen en kunstenaars –waaronder schrijver en Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk– zich tegen de dam kantten, vervoegen nu ook “gewone” mensen zich bij protesten. ‘Vooral het totaal compleet achterwege blijven van communicatie zet kwaad bloed’, zegt Dicle. ‘De regering geeft geen informatie, confisqueert eigendommen zonder enige inspraak of consultatie. Meer en meer lokale mensen, burgers die voordien nooit kritiek hadden op de regering, verzetten zich en dagen de regering voor de rechter. En dat is iets waar de Turkse regering –en met name de minister van Omgeving en Bosbeheer– toch behoorlijk zenuwachtig van wordt met de algemene verkiezingen in 2011 in het vooruitzicht.

Ilisu-dam blijft op agenda

De omstreden Ilisu-dam aan de Tigris stond al in de jaren vijftig op de Turkse ontwikkelingsagenda maar kreeg pas echt vorm in de jaren negentig. Europese investeringsconsortia en geldschieters, waaronder de Wereldbank, trokken zich echter terug omwille van felle kritiek en de negatieve effecten van de dam op de samenleving en milieu.

‘De Ilisu-dam is wellicht een van de meest controversiële dammenprojecten in de regio door zijn enorme omvang en impact’, zegt Thomas Wenidoppler van het Oostenrijkse ECAWatch, een van de internationale ngo’s die al jaren campagne voeren tegen de dam. ‘De dam zal bijna twee kilometer breed en 135 meter hoog worden en zal leiden tot een kunstmeer van 313 vierkante kilometer, in een zeer waardevol en nog intact natuurgebied.’ Volgens Wenidoppler is Ilisu een belangrijk symbooldossier omdat het de impactfactoren verenigt die ook bij andere dammen gelden. ‘Het gaat hier om de vernietiging van natuur, het ontwrichten van lokale gemeenschappen zonder degelijke vergoedingen of hervestigingsplannen en het verlies van cultureel erfgoed.’ De Ilisudam zal dorpen onder water doen lopen. Ook Hasankeyf, met meer dan 10.000 jaar permanente bewoning een van de oudste steden in de regio en door de Unesco erkend als werelderfgoed, zal onder het water verdwijnen.

Turkije moet de 1,2 miljard euro voor de bouw van de dam nu zelf ophoesten en stelde de bouwwerken herhaaldelijk uit. Voorlopig is de aanvang van de werken gepland voor ten vroegste 2012. ‘De regering is al wel met de voorbereidingen begonnen’, zegt de Nederlandse ontwikkelingssocioloog en Turkije-kenner Joost Jongerden. ‘Er worden nieuwe huizen en wijken opgetrokken om de mensen te hervestigen die in de dorpen wonen die onder water komen te staan. Toen ik vorige zomer Hasankeyf bezocht, stelde ik vast dat de onderhoudswerken op deze waardevolle locatie al zijn stopgezet. Sommige plaatsen kon ik niet meer te betreden omdat de overheid begonnen is met opgravingen en het overbrengen van zaken met cultuurhistorische waarde naar musea elders in het land.’

‘De Turkse regering ontziet niets of niemand. Ze wil economische levensaders doorknippen en dorpen en mensen afvoeren.’

Energieplaatje

De Ilisu-dam maakt deel uit van het Turkse GAP (Güneydogu Anatolisch Project) en ligt in Koerdisch gebied, zo’n 65 kilometer van de Syrische grens. De waterkrachtcentrale moet instaan voor 3,2 procent van de totale energieproductie van Turkije. Tegen 2023, symbolisch de honderdste verjaardag van de moderne republiek Turkije, wil het land zelfvoorzienend zijn in energie. Maar, zegt een Turkse energieraadgever aan de krant Todays Zaman, dat is verre toekomstmuziek. De Turkse groeieconomie is enorm afhankelijk van buitenlandse energie, een vraag die ook in 2011 zal stijgen. Volgens berekeningen van het Turks energierapport van 2010 zal het aandeel van eigen energie dalen tot 27,6 procent in 2011. Turkije haalt de rest van gas en olie uit Rusland en Iran. Zowel met Rusland als Japan tekende Turkije overeenkomsten voor de installatie van kerncentrales.

Turkije zet nauwelijks in op alternatieve energiebronnen als bruinkool, wind en zon maar concentreert zich vooral op hydro-elektrische projecten. Het waterkrachtpotentieel dient vooral de belangen van een groep zakenlui, en niet zozeer die van de Turkse bevolking, klinkt het.

Een muur van water

De dammen die in de Koerdische provincie Dersim of Tunceli worden geïnstalleerd hebben meer te maken met het verkrijgen van controle over het gebied dan met energie-opwekking, zeggen critici. ‘Het is een onherbergzaam gebied en men gaat ervan uit dat opstandige groepen zich hier schuilhouden’, zegt Jongerden. Dammen als militaire strategie, is dat niet te vergezocht? ‘Geen idee of het effectief is, maar de denkpiste gaat al veel langer mee. In 1993 keek men naar strategieën om grote gebieden waarover men moeilijk controle kreeg te ontvolken. Toegegeven, in Dersim is er wel degelijk sprake van een energieverhaal, al blijft de vraag of het sop de kool waard is. Maar in de provincie Hakkari bijvoorbeeld zijn er weinig andere elementen gekoppeld aan de bouw van dammen dan terreurbestrijding. Hier plant men een muur van water.’

Droge buren

Het Turkse waterbeheer zorgt ook voor aanhoudende spanning met buurlanden Syrië en Irak. Vooral Irak is slachtoffer, omdat het helemaal benedenstrooms ligt van de Tigris en de Eufraat. De nu reeds zwaar afgedamde rivieren laten weinig water over voor de Irakezen, die in combinatie met de droogte vorig jaar hun rijstoogst zagen mislukken. In het verleden escaleerden de waterdisputen tussen Irak en Turkije tot serieuze crises. Tijdens een ruzie over de aanleg van een dam en reservoir in Turkije in de jaren zeventig, sneed Irak de oliebevoorrading naar Turkije door en eiste een vervroegde terugbetaling van uitstaande Turkse schulden.

‘In 1990 werd een waterconflict heel reëel’, vertelt Jongerden. ‘Syrië en Irak beschuldigden Turkije dat het de watertoevoer van de Eufraat had afgesneden, om het reservoir van de Atatürkdam te vullen. Het gevolg was dat beide landen tijdelijk maar drie kwart van de normale watertoevoer binnenkregen. De emoties liepen hoog op, Irak dreigde er onder meer mee de dam te laten exploderen, waarop Turkije dreigde de toevoer compleet stop te zetten. De situatie werd “gered” omdat de Iraakse invasie in Koeweit de aandacht afleidde.’

Turkije tekende dan wel overeenkomsten met Irak en Syrië, een werkbaar kader over het collectieve en efficiënte waterbeheer van de gemeenschappelijke rivieren ontbreekt. Na de droogte die de regio de afgelopen jaren teisterde, lopen de spanningen opnieuw op. Turkije rantsoeneert het water en houdt het beschikbare water voor eigen gebruik, zegt Irak. ‘Turkije beschouwt het water als zijn eigen bezit en weigert verder te gaan dan bilaterale akkoorden’, zegt Jongerden. ‘Een multilateraal akkoord zit er niet in. Een dergelijk standpunt staat natuurlijk haaks op een snelle onderhandelde oplossing.’

 

Omstreden natuurwet

Een omstreden wetsontwerp, bekend als de nieuwe Turkse natuurwet, geeft volgens milieuorganisaties vrij spel aan de overheid om regio’s die nu ingekleurd zijn als belangrijke natuurgebieden in te palmen en een nieuwe bestemming te geven.

Milieuorganisaties claimen dat de regering zonder enige inspraak wetsveranderingen wil doorvoeren die vooral de waterrijke gebieden bedreigen, waar 1500 waterkrachtcentrales staan ingeschreven. In het nieuwe wetsontwerp worden wettelijke begrippen om natuurlijke sites te beschermen zeer vaag ingekleurd, klinkt het.

Door te schuiven met bevoegheden zou de bevoegdheid om gebieden officieel als natuurreservaat te erkennen bij een nieuwe op te richten raad komen te liggen. Tot nu lag die bevoegdheid bij de Raad voor het Behoud van culturele en natuurlijke voordelen. Toevallig kwam het wetsontwerp er nadat deze raad besliste om de Ikizdere Vallei, een gebied waar de overheid 22 waterkrachtcentrales wil installeren, als te beschermen natuurgebied in stand te houden. Een dag later stelde de regering het wetsontwerp voor aan het parlement om de bevoegdheid bij een nieuwe raad onder te brengen. Daarmee zou de bouw van de dammen gewoon verder gaan. Het Turkse ministerie van Milieu weerlegt dat er geen inspraak is en dat er een verband zou zijn tussen het wetsontwerp en de status van de Ikizdere Vallei.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.