Turkse tweespalt verdeelt ook Belgische Turken

Terwijl de kemalistische mantra zijn glans verliest, wordt de Turkse islam salonfähiger. In Turkije blijven de twee elites echter lijnrecht tegenover elkaar staan. Daartussen bevindt zich de grote massa. MO* praatte met Turkse Belgen over de Turkse gevoeligheden.
Een culturele moslim, zo omschrijft politicologe Meryem Kanmaz de “gemiddelde Turkse Belg”. Dat betekent: deelnemen aan de ramadan, het offerfeest en het suikerfeest vieren, halal eten, geen alcohol drinken, Turkse kranten en tv consumeren. ‘Net zoals in Turkije bevinden de meeste Turken in België zich in het midden, tussen de linkse seculiere intellectuelen en de conservatieve islamieten, met een licht voordeel voor die laatsten. Ook hier heeft de oude kemalistische mantra zijn glans verloren en is de Turkse islam salonfähiger geworden.’ Dat vertaalt zich in Turkije in de opkomst van een nieuwe –groene– bourgeoisie die stilaan het kemalistische establishment vervangt. Die ideologische en politieke breuklijnen zijn ook terug te vinden bij de Belgische Turken. ‘De openlijke beleving van religie in een bij uitstek seculier land als Turkije ligt heel gevoelig. Dat zie je ook bij gewone mensen. In mijn eigen familie spelen de tegenstellingen seculier-religieus ook. Op feesten loopt er letterlijk een scheidslijn tussen de twee visies en zitten seculieren en religieuzen apart’, aldus Kanmaz.

de val van atatürk?


Bij de verkiezingen in juli 2007 bezegelde de islamitische AK Partij (AKP) van president Gül en premier Erdogan haar positie als regeringspartij opnieuw met 47 procent van de stemmen. Een verdiende zege, klinkt het: het is de AKP die sinds 2000 het tij voor Turkije keerde. ‘De hervormingen die Erdogan op veel vlakken doorvoerde, zijn immens’, zegt Groen!-politica en advocaat Meryem Kaçar. ‘Er zijn niet alleen de sociale hervormingen op het vlak van onderwijs, sociale zekerheid en gezondheidszorg, Erdogan was ook de eerste premier die een kleine opening in de Koerdische kwestie maakte door naar het zuidoosten te trekken en te praten. Het economisch denken van de AKP is te conservatief –met vooral steun voor de middenstand en de grote industrie– maar het levert Turkije wel een jaarlijkse groei van zes tot zeven procent op. De AKP is wat Turkije nodig had.’ Kaçar vertolkt hiermee wat ook de Gentse SP.A-schepen Fatma Pehlivan, islamleraar Bahattin Koçak en Meryem Kanmaz vinden: de AKP zet Turkije in een goede windrichting. Het is een volkspartij die de betekenis van goed bestuur kent, het grootste deel van de bevolking achter zich heeft en alles inzet op Europa. Turkije kan als seculier moslimland een brug vormen tussen Europa en de Arabische wereld, meer nog, tussen het blok Israël-VS en de islamitische landen.

Alleen, Erdogan blijft zijn verleden in de islamistische Welvaartpartij –de voorganger van de gematigde AKP- meeslepen. Als we de Turkse secularisten en nationalisten moeten geloven, dreigt seculier Turkije ten onder te gaan met de AKP, wolven in schapenvacht, terwijl het veeleisende Europa toekijkt. Eerst werd het hoofddoekenverbod opgeheven, dan volgden de nieuwe aanbevelingen van Dyanet, het Directoraat voor Religieuze Zaken. Volgens Hürryet, de huiskrant van de secularisten, moeit Dyanet zich nu zelfs openlijk met het parfumvolume en het flirtgedrag van vrouwen. Dat is extra voer voor het Grondwettelijk Hof, wrijft de oppositie van links-liberalen en rechtse ultranationalisten zich in de handen. Het Grondwettelijk Hof, grotendeels bewaakt door kemalistische rechters –benoemd door de vorige president Ahmet Sezer– wil de AKP buiten de wet stellen omwille van grondwettelijke inbreuken, met name het niet respecteren van de scheiding tussen kerk en staat.

Het gebrek aan modernisme en het toelaten van de hoofddoek in publieke plaatsen en functies nekt de geloofwaardigheid van de AKP, vindt theatermaker Mesut Arslan. ‘In 2008 kan je geen beleid voeren met een boek in je hand dat al meer dan duizend jaar oud is. Ik weiger ook te geloven dat de AKP een volkspartij is. Het zijn bureaucraten, net zoals de anderen. Je moet naar de echte resultaten kijken om te weten of het volk er beter van wordt. Het minimum leefloon in Turkije is nog steeds maar 608 NTL (303 euro).’ Toch toont de halfjaarlijkse stijging van dat minimumloon de inspanningen van de AKP om van onderuit te hervormen. Delen van AKP’s programma zijn echt socialistisch getint, zegt Fatma Pehlivan. ‘Natuurlijk gaan de hervormingen niet over één nacht ijs. Daarom moet Turkije voldoende tijd krijgen van Europa, niet tot nu maar tot 2014. Gelukkig investeert de AKP op een intelligente manier. Kijk naar de gezondheidszorg. De AKP maakte die –met het invoeren van een green card– toegankelijk voor de sociaal zwakken en verkleinde de prijsverschillen tussen overheids- en privé-ziekenhuizen.’

open kaarten


Turkse machtshebbers hebben het moeilijk met kritiek. De rechtszaken van nationalisten tegen kritische schrijvers als Orhan Pamuk en Elif Shafak werden internationaal luid veroordeeld. Maar ook Erdogan lijkt het niet zo begrepen te hebben op vrije meningsuiting. Hij spande een rechtszaak in tegen de cartoonist Musa Kart en de linkse krant Penguen omwille van “schadelijke” spotprenten. Dat zijn schoonzoon recent de nieuwszender ATV en de krant Sabah –producten van hetzelfde mediaconcern– overnam, is niet meteen een binnenweg naar een onafhankelijke Turkse pers.
Bahattin Koçak geeft toe dat de partij het spel meespeelt ‘en dat is niet altijd even eerlijk. Niet alles wat de AKP doet is bewonderenswaardig en ze gaat soms te snel, zeker met gevoelige zaken zoals de hoofddoek. Het probleem is dat Turkije nog altijd geen consensuspolitiek kent en het volk nog te weinig inspraak geeft, zeker die 53 procent die niet voor de AKP stemde.’

Het land heeft nood aan progressieve volksstemmen die de bureaucratie tegen de schenen durven schoppen, zegt Arslan. ‘Ik heb enorme bewondering voor de overleden satiricus en auteur Aziz Nesin. Hij kaartte voortdurend de economische ongelijkheid aan en bracht een tegenstem, voor het volk. Hij was er ook bij toen de Sivas-massamoord plaatsvond.’ Nesin ontsnapte in 1993 aan de aanslag op een hotel in Sivas, waar een alevitisch festival plaatsvond en 37 mensen omkwamen. De aanslag staat geboekstaafd als een grote schending van vrije meningsuiting en mensenrechten in Turkije. Het kleurde de kloof tussen seculier en religieus Turkije donkerder.

De betekenis van secularisme wordt in Turkije anders ingevuld dan in Europa, zegt Bahattin Koçak. ‘Turkije profileert zich als een seculiere staat, en zal niet afwijken van het secularisme, maar de kemalisten moeten stoppen met Atatürks erfenis verkeerd te gebruiken. Je kan mensen niet verbieden gelovig te zijn. Dàt is wat Erdogan zegt: een individu kan je geen secularisme opleggen, maar je kan als staat wel seculier zijn.’ Secularisme wordt in Turkije opgeëist door zowel de uiterste rechtse MHP’ers als de links-liberalen van de CHP. En als er ergens een barst is in de gelijkenissen tussen Turkije en de Turkse Belgen, dan loopt die door de linkse stemmen. Links in Turkije is versplinterd, het bestaat niet meer, zegt Meryem Kaçar. ‘Nog altijd hangen wetenschappers en intellectuelen die linkse stempel aan, maar vanuit een sterk nationalistische visie, die vertroebeld is door dat ene opperidee van laïcisering. Ze staan –anders dan de AKP– te ver van het volk.’ Het verhaal van Turkije is niet eenvoudig, vertelt ze. Maar juist daar ligt de charme: dat het verhaal nooit stopt, vult Kanmaz aan.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.