Tussen barricade en haard

Vrouwen en de Arabische lente

Na de hoop van de Arabische Lente volgde de verontwaardiging over de consequenties voor de vrouwen van de revolutie, die terug naar keuken en haard gestuurd werden. Het debat daarover is bijzonder gepolariseerd. De ene kant vindt dat de feministen te weinig geduld hebben en te veel dramatiek hanteren. De andere kant vindt de conservatieven blind voor de realiteit.

  • CC Lorenz Khazaleh Vrouwen op het Tahrir-plein in Caïro. CC Lorenz Khazaleh

Eerst het goede nieuws: de Arabische Lente maakte Arabische vrouwen weerbaarder dan ooit tevoren. En meteen het slechte nieuws: vrouwenrechten als mogelijk agendapunt werden toen de massademonstraties eenmaal voorbij waren, geschrapt door groepen die het postrevolutionaire Midden-Oosten willen vormgeven.

Gelukkig is de werkelijkheid genuanceerder en loopt het niet overal zo’n vaart. Maar een deel van de vrouwelijke helft van de Arabische bevolking is kwaad. Die vrouwen pikken het niet dat ze, na hun actieve rol in de revoluties, in een aantal landen opzij werden gezet. Vrouwenrechten in de regio werden zelfs uitgehold na de Arabische Lente, zegt het netwerk van mensenrechtenorganisaties in Europa en het Middellandse Zeegebied EMHRN. Het staaft dat met recente voorbeelden. Zo werd in Marokko maar één vrouw minister bij de regeringsvorming in november 2011. In de vorige regering waren dat er nog zeven. In Egypte werden vrouwen uitgesloten van de comités die de grondwetshervormingen met het oog op een vrijere samenleving moeten bepalen. Quota om meer vrouwen in het parlement te krijgen werden afgeschaft en een regeringsherschikking bracht het aantal vrouwelijke ministers terug tot twee. En in de tweede kamer zakte het aantal vrouwen van twaalf procent naar een schamele anderhalve procent.

Daarbovenop komt dat vrouwenrechtenorganisaties die gendergelijkheid promoten in de hele regio kop van Jut zijn geworden, stelt EMHRN. Terwijl de Arabische Lente nog volop bloeide, stapten op 8 maart, internationale vrouwendag, Egyptische vrouwen naar het Tahrirplein. Ze werden uitgejouwd en aangevallen door groepen die hun eisen ongepast vonden. Het kan toch niet, vindt EMHRN, dat vrouwen die tijdens de demonstraties schouder aan schouder stonden met mannen als antwoord marginalisatie en minder vrouwenrechten krijgen.

Revolutie van de geest

‘Waarom haten ze ons?’ Met die vraag boven haar column in het Amerikaanse magazine Foreign Policy scheurde de Egyptisch-Amerikaanse journaliste Mona Eltahawy het debat open. ‘Let’s talk about sex, en wel nu, in vol daglicht!’ Wat dit precies te maken heeft met de Arabische Lente, toen mensen vochten voor de vrijheid van een samenleving? Volgens de journaliste alles. In een televisiedebat stelde ze dat de Egyptenaren de dictatuur van Moebarak omver hadden geduwd, maar dat het nu tijd was om dezelfde dictatuur uit hun slaapkamer te halen. ‘Na de revolutie van de straat is het tijd voor de revolutie van de geest. Geen enkel Arabisch land komt voor in de top honderd van het Global Gender Gap Report, dat zegt veel.’

Niet iedereen ziet het echter zo somber in. Leila Hamid, genderprofessor aan de universiteit van Harvard, eveneens een Egyptisch-Amerikaanse, vindt het glas voor de Arabische vrouw veeleer halfvol dan halfleeg. ‘De Arabische Lente deed een hele nieuwe generatie opstaan. Zowel mannen als vrouwen menen het als ze vrijheden en gelijkheid opeisen voor alle burgers, ook voor vrouwen.’

‘Volledig mee eens’, reageert Nadia Shabana, die voor het internationaal vakverbond ITUC in Jordanië een vrouwennetwerk coördineert. ‘Natuurlijk zijn er enorme uitdagingen op het vlak van gendergelijkheid, maar vrouwen praatten nooit zo openlijk over hun rechten. De bereidheid om die op te eisen is groot. Vorige maand vormden Egyptenaren een menselijke ketting in Caïro tegen seksuele intimidatie van vrouwen. Ik heb hen niet geteld, maar de helft van de actievoerders waren mannen. Dat was voor de Arabische Lente volstrekt ondenkbaar.’

Het frustreert me dat er mensen zijn die denken dat je een democratie kunt bouwen door de helft van de bevolking compleet te negeren.
Dat het vrouwennetwerk waarvoor Nadia Shabana werkt het levenslicht zag in maart 2011 zou alvast een bewijs kunnen zijn dat de Arabische revoluties vrouwenrechten niet zomaar wegveegden. ‘De plannen om zo’n netwerk op te starten lagen al langer op de tafel, maar pas nu was de tijd rijp.’ Met de netwerkorganisatie wil ITUC niet alleen het lage percentage Arabische vrouwen die actief zijn op de arbeidsmarkt – slechts 25 procent – sterk opkrikken. ‘In onze nieuwsbrief hebben we het ook over andere vrouwgerelateerde onderwerpen, zoals het gezinsstatuut en geweld op vrouwen. We kunnen die onderwerpen nu aansnijden, er is veel meer openheid. Voor 2011 hielden Libische vrouwen hun mond over seksueel geweld, nu niet meer. Niet dat ze plotseling wettelijk beschermd zijn, maar ze kunnen er tenminste over spreken.’

Neokolonialisme versus islamisme

Vrouwenrechten worden op fora en in sociale media vaak toegeschreven aan een westerse, neokoloniale agenda. ‘Dat is natuurlijk onzin’, zegt Lina Alqurah, genderspecialiste bij EMHRN in Amman, Jordanië. ‘Het gaat om universele mensenrechten. Arabische vrouwen schreven mee aan de CEDAW, de VN-conventie voor de eliminatie van alle vormen van discriminatie van vrouwen, een mondiale agenda dus. Wie zich met dat soort kortzichtige analyses bezighoudt, ontkent de essentie van gelijke vrouwenrechten. Die claim komt al te vaak van islamistische groepen.’

Alqurah maakt zich wel zorgen. ‘Ik kan niet zeggen dat het glas halfvol is. Natuurlijk ontken ik het historische moment en de dynamiek niet van de Arabische Lente. Maar persoonlijk frustreert het me dat er mensen zijn die denken dat je een democratie kunt bouwen door de helft van de bevolking compleet te negeren. Wanneer we nieuwe grondwetten schrijven, moeten we quota voor politieke participatie van vrouwen inschrijven, in plaats van ze, zoals in Egypte, af te schaffen. We moeten af van die vrouwonvriendelijke wetten en artikels in het familierecht, het strafrecht, het erfenisrecht.’

In Jordanië konden mensenrechtenactivisten niet voorkomen dat onlangs zelfs een nieuwe paragraaf aan de grondwet werd toegevoegd. ‘Die paragraaf stelt dat de wet de traditionele rol van vrouwen zal beschermen en controleren. De familie is nu volgens de grondwet de basis van de samenleving, terwijl de burger die hoeksteen moet vormen. De Jordaanse vrouw wordt gereduceerd tot haar reproductieve rol. Wat dan met vrouwen die geen gezin willen stichten?’ Voor Alqurah zijn de risico’s vandaag groot. ‘Zeker in landen waar conservatieve groepen de macht nemen, zien we een toenemende tolerantie tegenover de culturele achterstelling van vrouwen.’

‘Het klopt dat er krachten zijn die de positie van vrouwen willen ondermijnen, dat soort conservatisme kom je ook in democratieën tegen, al dan niet vanuit religieuze hoek’, reageert Shabana. ‘Maar neem nu de islamisten. Over vier jaar zijn er nieuwe verkiezingen. Ook zij begrijpen dat ze rekenschap zullen moeten afleggen tegenover de ganse bevolking. Dat is net het krachtige signaal dat de Arabische bevolking gegeven heeft.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.