Tweede Iraanse revolutie

De Iraanse cinema, met onder andere Samira’s vader Mohsen Makhmalbaf, is een succesvol bijproduct van de islamitische revolutie. Zeker in de eerste jaren na de revolutie was de Iraanse maatschappij totaal afgesneden van de buitenwereld. Buitenlandse films kwamen er niet in. Plaatselijke filmmakers vulden de leegte op en kregen ook de kans om andere dan westerse expressievormen te verkennen. Ironisch genoeg contesteert de bloeiende filmindustrie nu de macht van de religieuze leiders die de shah ten val brachten. Samira Makhmalbaf kan in die zin beschouwd worden als een symbool voor het hedendaagse Iran. Twintig jaar na de islamitische revolutie is het uitgegroeid tot een maatschappij die ondanks strenge religieuze beperkingen toch bruist van de creativiteit. Kritische stemmen vinden er een uitlaatklep in artistieke vormen, waardoor er toch een maatschappelijke debat kan plaatsvinden.

Blackboards vertelt het verhaal van een Koerdische gemeenschap op drift in een woeste berglandschap langs de Iraaks-Iraanse grens. We worden doorheen het gebied gegidst door een groepje rondzwervende leraars die met een schoolbord op de rug van dorp tot dorp trekken, op zoek naar leerlingen. Die schoolborden worden gebruikt als brancard, als huwelijksgeschenk, als afscheidingsmuur tijdens de huwelijksnacht. Op een bepaald moment wordt een bord zelfs in stukken gehakt om te dienen als spalk voor een gebroken been. Een recensent noemde deze film daarom een ode aan de improvisatie en tegelijk ook een symbool voor wat cinema is: de kunst om beperkingen om te zetten in vrijheid, of modder in licht.

De beperkingen waarmee Samira af te rekenen had, waren in ieder geval niet van de minste.

Als jonge Iraanse vrouw was het niet eenvoudig om zich te laten gelden tegenover de overwegend mannelijke acteurs die dan ook nog eens gemiddeld twee à drie keer ouder waren dan zij. Bovendien werd er in barre omstandigheden gefilmd en moest de filmploeg het materiaal vaak te voet de bergen in dragen. Samira had ook geen toelating om te filmen in het grensgebied. De film werd clandestien gemonteerd in Iran en dan het land uitgesmokkeld, mede met hulp van Benetton. Het Italiaanse modehuis heeft een productiebedrijf opgericht met de uitdrukkelijke bedoeling jonge, niet-commerciële cineasten te steunen.

Dat de censuur geen vat gekregen heeft op de film wijt Samira in grote mate aan het gebruik van de discrete digitale camera. In een opgemerkte speech tijdens een Cannes-seminarie over de digitale toekomst van de film voorspelde ze dat die wel eens het einde zou kunnen inluiden van het monopolie van de westerse film en dus ook het westerse wereldbeeld. Een digitale camera is betaalbaar, makkelijk hanteerbaar en dus moeilijk te controleren. Bovendien kunnen de films in een handomdraai op het internet gegooid worden. Samira daarover: ‘Meer dan ooit zal de globaliteit van onze leefsituaties duidelijk worden. Begrippen als centrum en periferie zullen niet meer relevant zijn. Het wereldbeeld zal vanaf nu niet meer bepaald worden door een kleine groep mediamagnaten, maar door de collectieve kracht van een zich uitbreidend leger mensen van over de hele wereld, die hun eigen kijk op de wereld in beelden vatten en verspreiden.’