Van bananenboer tot internationaal zakenman dankzij eerlijke handel

Zes procent marktaandeel mag niet veel lijken, maar in absolute cijfers worden in België meer fairtradebananen verkocht dan in Nederland of Italië en bijna evenveel als in Frankrijk. Maar alles kan beter: met een verkoop van 4181 ton in 2006 heeft België een flinke achterstand op Zwitserland (27.981 ton) en Groot-Brittannië (60.276 ton). Daar besloten enkele grote supermarktketens alleen nog maar bananen uit eerlijke handel aan te bieden.
Om aan te tonen dat de keuze voor bananen uit eerlijke handel wel degelijk een verschil maakt, nodigde Max Havelaar België Valentin Ruiz Delgado uit, een 46-jarige Peruaanse bananenboer die vier jaar aan het hoofd stond van APPBOSA, een collectief van 261 kleine biologische bananenboeren uit de streek van Saman in het noorden van Peru.
Delgado herinnert zich nog levendig hoe het was voor zijn organisatie gecertificeerd werd: “de boeren ondertekenden een contract met de exporteur zonder enige kennis van zaken. Ze kregen zelfs geen dubbeltje van het contract, alles werd bewaard in de kantoren van de exporteur. Wanneer het tijd was voor de oogst, stuurde de exporteur zijn eigen teams van plukkers het veld in om de vruchten binnen te halen.”
De rest moesten de bananenboeren proberen kwijt te raken op de grillige lokale markt. In de periode van de schoolvakanties van december tot maart, de zomer op het zuidelijke halfrond, stortte de vraag naar bananen in en hing het fruit te rotten aan de bomen. De prijs voor een kist bananen van 18 kilo zakte dan onder de productiekost van ongeveer 2 dollar.
“Onze eerste vergaderingen vonden plaats onder een boom. Sommigen zaten op een steen of gewoon op de grond”, zegt Delgado. Het keerpunt kwam er toen het boerencomité, dat in de onderhandelingen met de exporteurs zo vaak het onderspit had moeten delven, de hulp kreeg van de Fairtrade Labeling Organisation (FLO). FLO is de organisatie die producten uit eerlijke handel certificeert en controleert.
Gewapend met certificaten voor biologische landbouw en fairtrade slaagden de boeren er vanaf 2004 hun greep op het productieproces te versterken. Een eerste stap was dat de boeren de bananen zelf begonnen te oogsten en in kisten te stoppen voor het transport. Ze moesten per boer 40 dollar betalen voor de fairtradelicentie, maar in ruil kregen ze een minimumprijs van 3,3 dollar per kist. Daarbij kwam nog eens een fairtradepremie van één dollar per kist, die werd gebruikt voor investeringen in betere wegen, drainage en gebouwen.
APPBOSSA maakt nu deel uit van een federatie van zeven verenigingen van kleine bananenproducenten. Tot die koepel behoren 1600 boeren, die samen goed zijn voor ongeveer 60 procent van de Peruaanse export van biologisch gecertificeerde bananen. Omdat ze nu vrijwel exclusief produceren voor de export van biobananen, zijn ze verzekerd van een stabiele afzet en minder afhankelijk van de grillen van de markt.
Ondanks de voordelen van deze manier van werken, blijft er volgens Delgado bij de boeren nog veel wantrouwen tegenover de coöperatieve manier van werken. “Peru heeft in de jaren negentig slechte ervaringen opgedaan met corruptie in coöperaties die sterk afhankelijk waren van politieke partijen”, zegt Delgado, “De leiders van de coöperaties en de bankdirecteurs speelden onder één hoedje om een deel van het geld achterover te drukken.”
De relatie met de banken is een stuk beter geworden nu de bananenboeren indrukwekkende groeicijfers kunnen voorleggen. Ze nemen weldra een eigen magazijn in gebruik en er zijn plannen voor kabelbanen om het fruit zonder al te veel blutsen en builen in de inpakstations te krijgen. Een droogmachine moet het mogelijk maken om de minder mooie exemplaren te verwerken tot bananenchips.
En vooral: de boeren willen hun fruit voortaan rechtstreeks aanbieden aan de Belgische importeur van fairtradebananen. Om daar in te slagen moeten de boeren het ingepakte fruit tot in de haven van Paita krijgen. In ruil daarvoor krijgen ze nog een beter prijs: een kist bananen die klaarstaat in de haven levert 6,75 dollar op. In november vertrekt een eerste proefcontainer naar Antwerpen om de importeur te overtuigen van de kwaliteit van de bananen.
“Je moet je middelbare school niet hebben afgemaakt om een goede ondernemer te zijn”, zegt Delgado, “Ik had in het begin nooit gedacht dat ik ooit naar België zou komen. De boeren zijn nu zelf ondernemer en daarbij horen nieuwe verantwoordelijkheden. We moeten stipt zijn, kwaliteit leveren en concurreren met andere bananenproducenten. Maar één ding is zeker, zonder het extra geld voor onze bananen en de hulp van de verbindingsofficier van de Fairtrade Labeling Organisation waren we hier nooit in geslaagd.”