Van Ethiopisch vluchteling tot filmmaker

Yimer was rechtenstudent toen hij uit Addis Abeba vertrok. Zijn vader had lang gespaard om voor zijn zoon een rechtenopleiding te kunnen betalen. Daarom vertrok hij zonder zijn vader op voorhand te verwittigen. Met tientallen anderen nam hij de bus naar de grens met Soedan. Daar betaalde hij mensensmokkelaars die hem op een pick-up met 37 anderen door de woestijn naar de Libische grens bracht.

Dagmawi Yimer: “Ik ben goed en wel aangekomen, in Libië en Italië. Maar vele reisgenoten zijn simpelweg niet aangekomen. In Libië ben ik slechts één keer gearresteerd en opgesloten. Vele anderen worden tot 4 of 5 keer opgesloten en teruggedreven naar de Soedanese grens. Ze worden vervoerd in donkere, hete containers, als beesten.”

Kreeg jij de kans asiel aan te vragen?

Vele vluchtelingen getuigen dat de Libiërs enkel de identiteit vragen, niet de redenen van de migratie of de vlucht. Ik kende mijn rechten, maar van een advocaat was geen sprake. Als je aankomt en je zegt dat je vluchteling bent en bescherming zoekt, geven ze je een formulier zonder iets uit te leggen. Je moet onmiddellijk schrijven waarom je bescherming zoekt. Dat wordt dan onderzocht door een commissie die de aanvraag al dan niet aanvaardt. Maar ik moest snel snel mijn verhaal opschrijven. Ik was nog steeds in shock. Ik kreeg niet eens de tijd om op adem te komen en na te denken en mijn leven te reconstrueren. Vaak ben je cruciale momenten vergeten omdat ze te gruwelijk zijn om te onthouden.

Hoe hebben de Libische autoriteiten je behandeld?

In de Libische gevangenis zag ik vernedering, geweld,… Je kan het je niet inbeelden. Maar ik had nog geluk. Ik ken mensen die veel ergere dingen hebben meegemaakt. Ik voelde me verloren, kwetsbaar en vernederd. Als ze je opsluiten zonder dat je weet waarom, voel je je vernederd. Als ze je in een cel stoppen waar het toilet niet doorspoelt, voel je je vernederd. Als je niet kunt eten omdat de misselijkmakende geuren van het toilet je eetlust bederven, naast het feit dat het eten op zich al oneetbaar is, voel je je vernederd. Als politieagenten je zonder enige reden slaan en je allerlei dingen toeroepen zonder dat je hun taal begrijpt, voel je je kwetsbaar en vernederd. Als je hun bevelen niet begrijpt omdat je geen Arabisch spreekt, en ze je daarop slaan, voel je je vernederd. Dus probeer je te doen wat je denkt dat ze willen dat je doet. Dat voelt aan als een totale vernedering.

Hoe heb je de procedures in de Libische gevangenis ervaren?

Ik kwam met andere Ethiopiërs die zich in dezelfde situatie bevonden. Zij hadden exact dezelfde dingen meegemaakt, maar het was vreemd dat zij geen verblijfsvergunning kregen en ik wel. Ik heb de indruk, maar dit is slechts mijn persoonlijke mening, dat Libië quota hanteert. Ze stellen vooraf een maximum aantal verblijfsvergunningen vast die ze mogen uitreiken. Soms worden daarom aanvragen geweigerd, ook als vluchtelingen er recht op hebben. Veel hangt ook af van de tolk, die moet de juiste emoties weten over te brengen. Dat is meestal heel moeilijk.

Uiteindelijk waagde je de overtocht naar Lampedusa.

Als je zonder papieren bent in Libië, ben je heel kwetsbaar. Vele Afrikanen nemen daarom liever het risico om met een bootje Europa te bereiken, dan constant het gevaar te blijven lopen om in Libië te worden opgepakt en te worden teruggestuurd. Liever sterven in Lampedusa, dan in een Libische gevangenis, denken velen. Zij proberen tot twee, drie, vier, vijf keer toe om de Libische autoriteiten te omzeilen en Europa te bereiken.

In die situatie heb je geen keuze, je moet wel op die boot naar Europa stappen. In plaats van samen te werken met Libië om het vluchtelingen zo moeilijk mogelijk te maken in Libië, zouden de Europeanen Libië beter onder druk zetten om de mensenrechten en de asielprocedure te respecteren. Dan zouden veel mensen genoegen nemen om in Libië te blijven, zonder naar Europa te gaan.

Van Libië naar Italië. Hoe heb je de ontvangst in Italië ervaren? Hoe was je eerste contact met de Italiaanse ordediensten?

Bij aankomst in Lampedusa heb ik geen fysiek geweld ondergaan. Ik heb een nummer gekregen. Ik was nummer 8 van de tweede boot. Dan hebben ze me onmiddellijk naar het gesloten centrum op Lampedusa gebracht. Van het eiland heb ik niets gezien, behalve de vliegtuigen en de toeristen die zorgeloos aankwamen. Ik herinner me nog mijn gevoelens en gedachten op dat moment: ‘Zij komen hier om te relaxen en amper een half uur geleden dobberde ik tussen leven en dood.’

Ik heb mijn verblijfsvergunning als erkend vluchteling na 2 maanden gekregen, ook al moest ik die gedurende een periode van 7 maanden laten hernieuwen. Van Lampedusa brachten ze me naar Trapani, op Sicilië. Maar dan begonnen de moeilijkheden pas. Ik had nooit verwacht dat het zo moeilijk zou zijn in Europa.

Hoe verliep je integratie in de Italiaanse maatschappij?

Ik ging in Rome wonen. Daar vernedert en intimideert de politie je en kunnen ze met je doen wat ze willen. Bijvoorbeeld: toen ze me vroegen om mijn jas uit te doen om een foto te nemen, toen ik een hernieuwing van mijn verblijfsvergunning moest gaan vragen. Ik begreep niet meteen wat ze bedoelden. Misschien vanwege mijn aarzeling begonnen ze me te beledigen. Toen ik mijn vingerafdrukken moest geven, lachten ze naar elkaar: ‘Wat voor strontafdrukken zijn dat?’ Je voelt je vernederd omdat je weet dat je niet kan reageren omdat je het dan nog erger maakt.

Wat waren je verwachtingen van Italië en Europa, voor je aan je reis bent begonnen?

Ik was nooit zeker of ik wel in Italië zou geraken, tot ik er was. Ik was nooit zeker of ik wel een beschermingsstatuut zou krijgen, tot ik het had. Ik dacht ook dat, eenmaal je asiel zou krijgen, alles makkelijker zou gaan, dat mijn afmattende reis dan eindelijk achter de rug zou zijn. Maar de reis is dan verre van voorbij. Je hebt geen eigen huis, geen werk,… Het is beangstigend om te zien dat niet alles plots een luxe wordt, maar je het ene probleem na het andere moet oplossen. Je hebt geen tijd om in je leven tot rust te komen na zoveel gruwelijke ervaringen op de vlucht. We zijn constant op reis. We voelen ons nooit in vrede.

Waar en wie wil je zijn binnen 10 jaar?

Dat kan ik moeilijk zeggen. Soms denk ik terug aan toen ik jong was, in Ethiopië. Ik had mezelf nooit gezien als iemand die zijn land zou achterlaten. En toen ik besloot weg te gaan, had ik nooit gedacht dat ik al die gruwel zou moeten meemaken. Na dit alles geloof ik niet meer in een toekomst die ik kan plannen. Het enige dat ik zeker weet, is dat ik samen ben met een prachtige vrouw met wie ik een kind verwacht. Dat maakt me gelukkig.

Misschien wil ik ooit wel terugkeren naar Ethiopië, om daar te doen wat ik hier doe: films maken, de wereld laten weten hoe het eraan toe gaat in Ethiopië. Ik vang voortdurend dramatische verhalen op over geweld, misdaad en verkrachtingen in mijn land. Het verhaal van de slachtoffers vertellen, een stem geven aan zij die er zelf geen hebben, dat is wat ik wil doen.

Daarom ben ik de mensen die mij een kans hebben gegeven dankbaar. De mensen die mij hebben ontvangen, en die mij een stem hebben gegeven. Ik heb geluk gehad de juiste personen te vinden. Ik wilde getuigen over wat ik heb meegemaakt, over mijn ervaringen.

Zo heb je inmiddels al twee films gemaakt over je ervaringen. De laatste, “Soltante il Mare”, gaat over Lampedusa en de Lampedusanen. Het komt niet vaak voor, een migrant die een stem geeft aan de maatschappij die hem opvangt.

Ik ben naar Lampedusa teruggekeerd omdat ik bij mijn aankomst in 2005 niets van het eiland en zijn bewoners heb gezien, behalve de haven en het gesloten centrum. Ik was nieuwsgierig naar waar ik was aangekomen, en waar ik zo lang naartoe geleefd had. Ik wil begrijpen wat Lampedusa betekent, als eiland, als samenleving.

Migratie is niet het enige probleem van het eiland. Het eiland werd geïnstrumentaliseerd door de Italiaanse regering. Ik wil een menselijk gezicht geven aan de Lampedusanen, want zo zijn ze, heel menselijk. Mijn film toont een scène waarin een inwoner zegt: ‘Wij zijn geen Italianen, wij zijn Lampedusanen, Noord-Afrikanen.’

Dit interview verscheen eerder op de blog van Amnesty International Vlaanderen

Lees ook de Wereldblog van Pieter Stockmans over Lampedusa