'Veel geld beschikbaar bij islamitische banken voor ontwikkelingssamenwerking'

‘Ontwikkelingsexperts hebben te lang geprobeerd om wereldbeelden van mensen te veranderen, in plaats van erop voort te borduren’, stelt Gerrie ter Haar in haar nieuwe boek Religion and Development: ways of transforming the world dat werd gepresenteerd tijdens de conferentie. Ter Haar: ‘Over het algemeen is men het er over eens dat ontwikkeling betekent dat mensen de middelen die zij tot hun beschikking hebben ten volle benutten.’ Religieus kapitaal is volgens de professor één van die middelen en mag absoluut niet ontbreken in een ontwikkelingsstrategie.

In haar boek en tijdens haar afscheidsrede heeft professor Ter Haar het over de neiging van ontwikkelingswerkers om religie niet serieus te nemen. Ze begint het boek met de verzekering dat als je religie serieus neemt, dat het niet meteen betekent dat je theoloog bent. De veronderstelling dat secularisatie een automatisch gevolg is van modernisering gaat volgens Ter Haar niet langer op. Het is veel waarschijnlijker dat religie de ontwikkeling in niet-Westerse landen voor een groot deel zal bepalen. Religie is verweven in de maatschappij en vormt een sociaal en een politiek feit waar ontwikkelingsorganisaties rekening mee moeten houden. ‘Er is geen andere reden om religie uit te sluiten dan onwetendheid of kortzichtigheid’, zegt Ter Haar.

Ethisch bankieren

Als voorbeeld van de manier waarop religie geïntegreerd wordt in ontwikkelingswerk ging het tijdens de conferentie over islamitisch bankieren. Verschillende sprekers uit binnen- en buitenland gingen in op de rol van islamitisch bankieren bij ontwikkelingssamenwerking.

Gedurende de middag werd duidelijk dat veel van de principes van islamitisch bankieren ook te vinden zijn in andere godsdiensten. Het Vaticaan moedigt banken zelfs aan om islamitische principes te gebruiken als oplossing voor de crisis. In de zaal ging het op een gegeven moment daarom meer over ‘ethisch bankieren’ waarbij bijvoorbeeld de meer op humanistische denkbeelden gebaseerde Triodos Bank werd aangehaald.

Islamitisch bankieren houdt in dat men handelt volgens de sharia. Professor Ajaz Ahmed Khan is microfinancieringsadviseur bij CARE International. Volgens hem is het probleem dat er maar een handjevol experts zijn die precies begrijpen hoe de sharia vertaald moet worden naar het bankwezen. Deze wetenschappers zitten bij bijna elke islamitische bank in de raad van toezicht.

Motiverende factor

Khan: ‘Eigenbelang is een motiverende factor in het gedrag van mensen, maar het mag niet anderen schaden.’ Deze stelling representeert het belangrijkste principe dat islamitisch bankieren scheidt van ‘Westers’ bankieren. De meest bekende regel van islamitisch bankieren die hieruit volgt is dat degene die geld leent niet gezien wordt als crediteur, maar als investeerder. Op deze manier verdienen beide partijen pas geld als bijvoorbeeld het bedrijf waarin is geïnvesteerd succesvol blijkt.

Er zijn verschillen in de interpretatiemechanismen van de sharia tussen Zuid-Azië, Zuidoost-Azië en West-Afrika, vertelt Atallah Fitzgibbon. Hij is Policy & Strategy Manager bij Islamic Relief Worldwide. Daardoor bestaat er veel controverse over precieze invulling van islamitische principes in het bankwezen. Riba is het Arabische woord voor vastgesteld rendement over het gebruik van geld, maar het wordt vaak ook gezien als excessieve vormen van rente. Men is het erover eens dat riba een zonde is volgens de sharia. Maar bijvoorbeeld Khan stelt dat de term voorbij gaat aan rente en vooral betekent dat de ene partij de ander niet mag uitbuiten.

Veel geld

Volgens professor Khan zijn er twee belangrijke manieren waarop islamitisch bankieren kan bijdragen aan ontwikkelingssamenwerking. Hij wijst als eerste aan dat er veel geld beschikbaar is bij islamitische banken voor ontwikkelingssamenwerking. Dit komt door de boetes die ze opleggen aan wanbetalers. Volgens de regels van de sharia mogen islamitische banken geen boete vragen als er te laat wordt terugbetaald. In de praktijk bleek echter dat er toch een stimulans nodig was om leningen op tijd terug te betalen. Khan vertelde in zijn presentatie dat veel islamitische banken toch beboeten, maar dat geld moeten zij vervolgens schenken aan een goed doel. Ook individuele moslims dragen boven een bepaalde inkomensgrens 2,25 procent van hun welvaart af.

Ten tweede lijkt islamitische microfinanciering een antwoord op het grootste probleem bij de conventionele vorm, namelijk commercialisering en excessieve rentes. Fitzgibbon: ‘Het grote voordeel van islamitische microfinanciering is dat er enkel soms administratiekosten worden gevraagd, riba is ten strengste verboden. Daarnaast bereikt islamitische microfinanciering een grote groep mensen die op dit moment geen gebruik maakt van reguliere microfinanciering, omdat het niet aansluit bij hun religieuze overtuigingen.’

Islamitische microfinanciering

Islamitische vormen van microfinanciering volgen de algemene regel dat er geen rente wordt gevraagd, maar dat crediteuren delen in succes en verlies. Verder zijn er vele specifieke vormen van deze microfinanciering, zodat ieder een passend product kan krijgen. Hierdoor zijn organisaties die de leningen uitschrijven zeer nauw betrokken bij hun ‘klanten’. Soms is de crediteur ook betrokken bij het project waar een klant zich aan waagt.

Andere voordelen van islamitische microfinanciering zijn bijvoorbeeld dat mensen meer geneigd zijn hun lening terug te betalen vanwege hun religieuze en morele waarden en het geld dat geleend wordt, moet volgens islamitische principes besteed worden aan een sociaal correct halal doel. Belangrijk is dat de organisatie die leningen uitschrijft nauw betrokken is bij de ‘klanten’ en hun projecten. Islamic Relief is bijvoorbeeld erg intensief bezig met de invloed van hun werk op vrouwen en kinderen.

De intensieve betrokkenheid is tegelijk één van de grootste uitdagingen voor deze vorm van microfinanciering: het is erg arbeidsintensief. Omdat er geen rente wordt gevraagd kunnen projecten zeer zelden zichzelf in stand houden, laat Atallah Fitzgibbon zien door middel van voorbeelden. Bovendien hechten organisaties als Islamic Relief veel waarde aan transparantie en kost evaluatie van projecten veel tijd en moeite. Het bereik van islamitische microfinancieringsorganisaties is om deze redenen nog maar klein.

Wel is er veel interesse in vormen van islamitische microfinanciering, bijvoorbeeld in de Consultive Group to Assist the Poor (CGAP). Mensen willen de uitdaging aangaan. In 2010 werd de Islamic Microfinance Challenge gehouden ter bevordering van microfinanciering die aansluit bij de sharia, maar ook duurzaam en scalable is. In 2013 zal er een grote bijeenkomst worden georganiseerd in Istanbul om islamitische microfinanciering over een aantal hobbels proberen heen te helpen.

Dit artikel verscheen eerder op viceversaonline.nl, de website van het Nederlandse vakblad over ontwikkelingssamenwerking Vice Versa.