Verkiezingen Venezuela hebben gevolgen voor rest Latijns-Amerika

Hugo Chávez, die het zondag tegen oppositiekandidaat Henrique Capriles opneemt, is “de meest radicale uiting” van de politieke veranderingen die zich de eerste tien jaar van deze eeuw in heel Latijns-Amerika hebben voorgedaan, zegt analist Manuel Felipe Sierra.

Bolivariaanse Alliantie

“Die golf, waarvan Chávez het auteurschap opeist, ook al heeft ze in elk land zijn eigen achtergrond en leiders, is ondertussen voorbij, de meeste regeringen zijn een meer conventionele democratische weg in geslagen, met een neiging naar links”, aldus Sierra.

Bolivia en Ecuador zijn de andere referenties van die verandering. Samen met Venezuela, Cuba, Nicaragua en nog drie kleinere, Caraïbische landen vormen ze de Bolivariaanse Alliantie voor de Volken van Ons Amerika (ALBA), een poging tot regionale samenwerking op initiatief van Chávez; de naam verwijst naar de negentiende-eeuwse Zuid-Amerikaanse vrijheidsstrijder Simón Bolívar.

Lula minder radicaal

Een andere belangrijke referentie van de Latijns-Amerikaanse veranderingen, maar dan minder ideologisch en minder radicaal, is het proces dat in Brazilië door Luiz Inácio Lula da Silva werd ingezet en nu door Dilma Rousseff wordt voortgezet, met een op economische groei gebaseerd programma dat naar sociale inclusie en democratische versterking streeft.

Het Braziliaanse model wordt gevolgd door regeringen die zichzelf zowel links als rechts noemen. Ook de Venezolaanse presidentskandidaat Henrique Capriles wil die weg inslaan als hij zondag wint. Als gouverneur van de deelstaat Miranda voerde hij al het programma Hambre Cero (Honger op nul) in, net zoals Lula dat in Brazilië had gedaan.

De meeste peilingen zien Chávez als winnaar, maar Capriles loopt zijn achterstand in.

Beste tijd gehad

In zijn Latijns-Amerikaanse betrekkingen hield Chávez van de confrontatie. Sinds zijn aantreden in 1999 botste hij meermaals met rechtse presidenten.
“Wat zondag ook de uitslag is, zowel de export van het Bolivariaanse model, ondersteund door een oneigenlijk gebruik van de Venezolaanse olierijkdom, als de stijl van Chávez hebben hun beste tijd gehad”, zegt Sierra. “Bovendien is de regio Chávez wat moe geworden: zijn aanpak werkt op de zenuwen en is niet langer productief voor de collectieve belangen.”

Volgens Roy Chaderton, Venezolaans ambassadeur bij de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), zou het vertrek van Chávez “de Latijns-Amerikaanse onafhankelijkheid bedreigen”, vooral ten aanzien van de Verenigde Staten.
Onder impuls van Chávez, zegt Chaderton, is er in de regio “meer diversifiëring gekomen, waardoor we minder afhankelijk zijn van anderen en meer afhankelijk zijn van elkaar.”

Leiderschap van Brazilië

“Door de overmacht van de ideologie en de polarisering die president Chávez heeft gestimuleerd, zijn dit niet zomaar verkiezingen, noch voor Venezuela, noch voor het continent”, zegt Teresa Romero, expert internationale betrekkingen. “Zijn vertrek zou het einde betekenen van het linkse neopopulisme dat hij probeerde te exporteren.”
Ook al wordt Chávez opnieuw verkozen, de regionale context is veranderd, zegt Romero. Latijns-Amerika is naar het centrum opschoven, waarbij “Brazilië het leiderschap heeft opgeëist, met een progressief beleid dat minder lawaai maakt en meer naar efficiëntie streeft.”

Als Chávez zondag verliest, dan zal dat “een enorm effect hebben op het politieke landschap in de regio, omdat hij er de laatste tien jaar de meest agressieve en polariserende stem is geweest”, zegt Michael Shifter, voorzitter van de Amerikaanse denktank Inter-American Dialogue. “De ideologische conflicten zullen niet verdwijnen maar ze zullen minder scherp zijn en beter gekanaliseerd.”