Verkiezingen in Wit-Rusland: een nieuwe wind?

Andrei Kim, Syarhei Parsyukevich, Alexander Kazulin en nog een handvol andere Wit-Russische opposanten werden de voorbije maanden vrijgelaten uit de gevangenis. De Europese Commissie opende een ambassade in Minsk, en in de aanloop naar de parlementsverkiezingen liet de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) zich hoopvol uit. ‘De regering heeft ons verzekerd dat alle stembureaus mogen bezoeken zonder voorafgaande verwittiging’, citeerde het officiële persbureau Belta het hoofd van de OVSE-waarnemers. ‘We mogen ook aanwezig zijn tijdens het tellen van de stemmen.’ Is het tij in Wit-Rusland langzaam aan het keren?

‘Maak je maar niet te veel illusies over de komende verkiezingen’, zegt Pavel Radjuk. ‘Het lijkt er misschien democratischer aan toe te gaan, maar schijn bedriegt.’ Radjuk is ondervoorzitter van het Wit-Russisch Centrum, een Antwerpse organisatie van Wit-Russische vluchtelingen die ijvert voor democratische hervormingen in Wit-Rusland en werkt aan de integratie van Wit-Russen in België.
‘Het systeem is verticaal en strak, een rigide gebouw. Geen enkele poging voor vrijemeningsuiting krijgt een kans. Toegegeven, de repressie in Wit-Rusland is minder hard. Er worden geen personen meer geliquideerd. Maar het gaat er verfijnder aan toe. Wie niet in de pas loopt, kan bijvoorbeeld zijn werk verliezen. Het zou me sterk verbazen als ditmaal oppositieleden verkozen geraken. Een paar andersdenkenden in het parlement zou al een positieve evolutie zijn.’

schijnvertoning

Tijdens de vorige parlementsverkiezingen gingen alle 110 zitjes van het Huis van Afgevaardigden naar pro-Loekasjenko-kandidaten. ‘Zolang Loekasjenko aan de macht is, zal er fundamenteel weinig veranderen’, zegt ook KUL-professor Katlijn Malfliet. ‘In zijn autocratisch regime vormt het beperken van de media en politieke kritiek een essentieel onderdeel van zijn machtsopbouw. Voor de verkiezingen kan Loekasjenko alle hevels van de maatschappij mobiliseren. Hij kan bijvoorbeeld schooldirecteurs de opdracht geven ervoor te zorgen dat alle leerkrachten pro regering stemmen. Zolang er geen echte politieke partijen zijn die een oppositierol kunnen spelen, blijven verkiezingen een schijnvertoning.’

De vrijlating van politieke gevangenen –een duidelijke geste richting de EU– heeft volgens Radjuk alles te maken met de gewijzigde relatie tussen Minsk en Rusland. Nochtans was die jarenlang opperbest. Geen enkele van de ex-Sovjetrepublieken had na de val van het IJzeren Gordijn zo een nauwe band met Moskou als Wit-Rusland. Beide landen ondertekenden in 1999 zelfs een verdrag om tot een unie tussen de twee staten te komen. Toch bleef dat verdrag grotendeels dode letter –volgens waarnemers omdat Loekasjenko liefst zelf aan het hoofd van zo een confederale structuur zou komen, wat Moskou dan weer niet zag zitten.

energiefactuur

De relatie tussen beide landen kreeg een flinke deuk toen Rusland eind 2006 aankondigde de goedkope olie- en gastarieven voor Wit-Rusland te willen optrekken. Het voordeeltarief van 47 dollar per duizend kubieke meter gas zou vervangen worden door 110 dollar –nog altijd flink onder de wereldprijs overigens. De kwestie is nog altijd niet van de baan. Het Kremlin liet eind augustus weten dat de besprekingen over de energietarieven in de herfst worden verdergezet.
Radjuk: ‘Loekasjenko is bang van Rusland. Hij voelt aan dat Moskou een andere persoon op de troon wil, een strategie die Poetin heeft geïntroduceerd. Daarom probeert Loekasjenko nu zijn imago in de westerse wereld op te poetsen.’

politiek kapitaal

Wat vaak uit het oog verloren wordt, is dat Loekasjenko in eigen land bij een aanzienlijk deel van de bevolking op sympathie kan rekenen. Malfliet: ‘De meerderheid ondersteunt hem. Loekasjenko is tenslotte degene die na de implosie van de Sovjetunie heeft gezorgd voor een soort bestaansminimum voor alle Wit-Russen. Terwijl andere ex-Sovjetrepublieken economisch moeilijke tijden doormaakten, werden in Wit-Rusland de lonen en pensioenen uitbetaald. Loekasjenko geeft mensen een gevoel van zekerheid en kon zo politiek kapitaal opbouwen.’
Pavel Radjuk erkent dat Loekasjenko thuis een zekere populariteit geniet, al zou die wel tanende zijn. Radjuk: ‘Vooral de arbeiders steunen hem. Samen met de prijzen zijn immers ook de arbeiderslonen gestegen. Maar bij de oudere generatie kalft de steun af. Zij kunnen immers niet langer genieten van voordelen zoals goedkope bustickets en gesubsidieerde medicijnen.’ Toch geloof Radjuk niet dat een revolutie voor binnenkort is. ‘Mensen zijn bang, slecht geïnformeerd en zien geen alternatieven. En Loekasjenko? Die verkeert in een goede gezondheid. Het kan nog lang duren.’
Lees het volledige artikel dat verscheen in MO*58.