Verkiezingswaarnemers tellen af tot 29 oktober

Samen met Marc Herman, ook een Belg, coördineert Berwouts het honderdtal verkiezingswaarnemers dat het Europees Netwerk voor Midden-Afrika (EurAC) nu in Congo heeft. Met 41 Belgen en een twintigtal Nederlanders zijn de Lage Landen goed vertegenwoordigd in de missie. “Onze mensen vertrekken nu naar de kleinere steden en het platteland waar ze de verkiezingen gaan controleren”, zegt Berwouts vanuit Kinshasa.

De organisatie van de verkiezingen in het enorme land met zijn slecht onderhouden wegen is een logistieke nachtmerrie. Ook de waarnemersmissie moet improviseren. “Ik hoor dat sommige mensen hun lokale verbindingsvlucht hebben gemist, maar we denken toch iedereen tijdig ter plaatse te krijgen”, zegt Berwouts. “Dat is Congo: overal duiken praktische problemen op, maar op het laatste moment raakt alles toch geregeld.”

Spanning stijgt

Volgens Berwouts, een medewerker van de Vlaamse ngo-koepel 11.11.11, is het nog vrij rustig in Kinshasa. Van verkiezingskoorts is er zeker nog geen sprake. “De drive van de eerste ronde op 30 juli is er niet meer. De onlusten van 20 tot 22 augustus hebben een domper op de verwachtingen gezet.” Na de bekendmaking van de resultaten van de eerste ronde gingen militairen van huidig president Joseph Kabila en Jean-Pierre Bemba drie dagen met elkaar in de clinch. Daarbij vielen verscheidene doden. De president haalde in de eerste ronde 44,8 procent van de stemmen en is daarmee favoriet in de beslissende ronde. Zijn uitdager Bemba haalde in de eerste ronde 20 procent.

Vorige week werden er in Lodja, Mbuji-Mayi, Lubumbashi en Kindu weer verscheidene aanvallen gesignaleerd op militanten van de Kabila en Bemba. “Maar die incidenten lijken zich voorlopig niet uit te breiden”, zegt Berwouts. “De vraag is natuurlijk of het rustig blijft. Stilaan beginnen de militanten van de beide kampen op straat te komen. Maar het kritieke moment wordt waarschijnlijk 19 november. Dan wordt het resultaat van de tweede stemronde bekend gemaakt.”

Vredeshandhaving

De verkiezingswaarnemers zijn dan alweer weg. “Wij hebben geen opleiding en ook de middelen niet om aan vredeshandhaving te doen”, legt Arnaud Gorgemans, de directeur van EurAC, uit. Gorgemans was in Congo tijdens de eerste ronde van de verkiezingen. “Als de resultaten bekend raken, merk je dat de vijandigheid tegenover buitenlanders toeneemt. Mensen kunnen niet begrijpen dat de resultaten uit andere landsdelen sterk kunnen verschillen van de verhoudingen in hun eigen kiesdistrict.”

Veel Congo-experts hopen dat de Europese troepen die nu in Kinshasa en in buurland Gabon klaar staan om in te grijpen bij eventuele onlusten, langer zullen blijven dan gepland. Hun mandaat loopt maar tot 30 november, maar volgens krantenberichten staan de Verenigde Naties op het punt de Europese Unie officieel te vragen hun aanwezigheid te verlengen. Volgens Gorgemans zouden de troepen best tot half januari in Congo blijven, tot de nieuwe regering in het zadel zit.

Vrijwilligers

Intussen maken duizenden Congolese en een indrukwekkend aantal buitenlandse waarnemers zich klaar om de verkiezingen en de daarop volgende telling te controleren. Tijdens de eerste ronde volgden ongeveer 1700 buitenlandse waarnemers de stemverrichtingen. EurAC-directeur Gorgemans schat dat het er nu weer ongeveer evenveel zullen zijn. Na de grote delegaties van de EU en van Zuid-Afrika - een land dat nauw betrokken is bij het vredesproces in Congo - vormen de mensen van EurAC de grootste groep.

Dat is een hele prestatie, omdat de leden van EurAC - grote hulporganisaties als het Nederlandse ICCO en het Belgische Broederlijk Delen - de operatie grotendeels uit eigen middelen financieren. Alleen bij de Belgen betaalt het ministerie van Buitenlandse Zaken de kosten van 25 waarnemers. Tijdens de eerste ronde eind juli stuurde EURAC 125 mensen naar Congo. Heel wat deelnemers offerden toen hun vakantie op om deel te nemen.

Elke waarnemer telt in een immens land als Congo, dat de democratie opnieuw moet ontdekken. Maar we bieden ook een meerwaarde, zegt Gorgemans. EurAC werkt nauw samen met de Congolese waarnemers van de CDCE, een samenwerkingsverband van Congolese organisaties om de verkiezingen te controleren. Ze zorgen er onder meer voor dat de bevindingen van die plaatselijke waarnemers ook een internationale impact krijgen. Op die manier helpen ze de Congolezen ervoor te zorgen dat dit “hun” verkiezingen worden.

“We hebben ook een procedure om onze waarnemingen vanuit alle uithoeken van het land via sms en telefoon snel door te geven aan een call center in Kinshasa”, zegt Gorgemans. “Daardoor kunnen we een genuanceerder beeld geven van het verloop van de verkiezingen in de verschillende delen van het land. Andere waarnemersmissies hebben vaak hun bevindingen al min of meer klaar voordat alle medewerkers een inbreng hebben gehad.”