'Vermeende terroristen krijgen geen eerlijk proces'

Rond het lot van de Afghanen die vast zitten in de militaire basis van Guantanamo en elders hangt nog steeds een waas van geheimhouding. Het is niet bekend hoeveel verdachten er precies terecht zullen staan en waar en wanneer de processen tegen hen zullen plaatsvinden.

Wat wel bekend is zijn de juridische regels van de tribunalen, die officieel ‘militaire commissies’ heten. De juridische onderbouw van de terreurprocessen werd in april openbaar gemaakt. Human Rights Watch en het Lawyers Committee for Human Rights (LCHR), die de documenten onderzochten, brachten deze week twee aparte evaluaties uit van de regels.

De militaire commissies zullen beslissen over het lot van een deel van de ongeveer 680 gevangenen in Guantanamo en een onbekend aantal anderen die elders worden vastgehouden. De grote meerderheid van de beklaagden zijn Taliban-leden, opgepakt in Afghanistan. De rest werd her en der opgepakt in de wereldwijde zoektocht naar leden van het terroristische netwerk al-Qaeda. Tot dusver werden 14 gevangenen, hoofdzakelijk Afghanen, vrijgelaten. Veertig anderen zijn overgebracht naar een minder streng bewaakte slaapzaal en worden mogelijk gerepatrieerd. Van de overblijvenden werden twee tot drie dozijn beschuldigd van oorlogsmisdaden.

De regels bieden geen garantie voor een eerlijk proces, zegt Elisa Massimino, de directeur van het LCHR. Er is een herziening nodig. Human Rights Watch is even vernietigend: De commissies brengen het Amerikaanse rechtssysteem in schande, zegt Jamie Fellner, de Amerikaanse directeur van HRW. Het ministerie van Defensie moet zijn huiswerk opnieuw maken.

Het Pentagon noemt de gedetineerden illegale strijders’, een status die erg veel speelruimte laat. Een meerderheid wordt al maanden vastgehouden zonder dat ze formeel van iets beschuldigd werden. De gevangenen zijn geen krijsgevangen en krijgen niet waar ze volgens de Conventie van Genève recht op hebben, bijvoorbeeld bezoek van consulair personeel of het Rode Kruis. Ze zijn het juridische equivalent van ‘outer space’, zegt Massimino van LCHR.

De tribunalen vertonen verschillende juridische tekortkomingen. Eerst en vooral zal er geen onafhankelijke evaluatie van de verdicten mogelijk zijn. De regering treedt op als aanklager, rechter, jury en - de regels laten de doodstraf toe - executeur. Volgens de mensenrechtengroepen kunnen de beklaagden zich onvoldoende verdedigen. Volgens de regels moeten ze een beroep doen op een advocaat uit het leger, ook als hun families een burgerlijke advocaat willen. Volgens de mensenrechtengroepen schendt het Pentagon daarmee het Internationale Convenant over Civiele en Politieke Rechten.

In de regels staat ook dat de regering de communicatie tussen cliënt en advocaat mag inkijken, dat de verdediging geen volledige inzage krijgt in alle documenten en dat de advocaat al het papierwerk ter plaatse moet verrichten, in dit geval in Guantanamo. Het leger moet vooraf alle openbare argumenten van de verdediging goedkeuren. De advocaten moeten een week op voorhand hun pleidooi indienen en mogen geen nieuwe argumenten aandragen tijdens het proces zelf.

Volgens LCHR zijn veel advocaten in belangrijke balies niet bereid mee te werken aan het proces omwille van ethische bezwaren. Dat wordt niet volledig bevestigd door het Nationaal Instituut voor Militaire Rechtspraak, maar voorzitter Eugene Fidell deelt wel de bezorgdheid van de mensenrechtengroepen. Ik bespeur een groeiende bezorgdheid (bij de advocaten). Het is echter nog te vroeg om een standpunt in te nemen (over deelname aan de processen).

+National Institute of Military Justice (http://www.nimj.com/Home.asp)
+Lawyers Committee for Human Rights (http://www.nimj.com/Home.asp)