VN bijna klaar voor onderzoek naar olie-voor-voedselschandalen

Het olie-voor-voedselprogramma moest de boycot verzachten die tegen Irak was afgekondigd na de inval in Koeweit in 1990. Irak kreeg vanaf 1996 de toelating een beperkte hoeveelheid olie uit te voeren om levensmiddelen, medicijnen en andere humanitaire importgoederen te kunnen betalen. ‘Beperkt’ is een relatieve term: in zes jaar tijd werd er in het kader van het programma toch voor 60 miljard dollar Iraakse olie verhandeld.

De eerste kritische opmerkingen over het beheer van het programma verschenen al maanden geleden in een krant in Bagdad. Die publiceerde de namen van zakenmensen, politici, staatshoofden en zelfs een hoge VN-ambtenaar die op de hoogte zouden geweest zijn van smeergeldbetalingen in het kader van de transacties. De New York Times en de Wall Street Journal beten zich vast in het verhaal en lieten niet meer los. De reactie van de VN komt vrij laat - maar volgens VN-woordvoerster Marie Okabe hebben de VN er zo lang over gedaan een onderzoekscommissie samen te stellen omdat Kofi Annan leden van het hoogste kaliber wilde.

Het journalistieke onderzoek wijst vooral in de richting van VN-ondersecretaris-generaal Benon Sevan. Dat was de laatste VN-ambtenaar die aan het hoofd kwam van het programma voor het werd opgedoekt na de val van het Iraakse regime. Sevan heeft ontkend dat hij olie of geld uit de verkoop van olie zou hebben ontvangen van de voormalige Iraakse regering.

De Times beweert dat bijna driekwart van de leveranciers van levensmiddelen en geneesmiddelen aan Irak hun prijzen opdreef om tien procent smeergeld te kunnen betalen aan de Iraakse olie-exporteurs. VN-medewerkers zouden de andere kant hebben opgekeken.

Onder de leveranciers bevonden zich bedrijven uit het Midden-Oosten en Europa, maar ook uit de vijf landen die permanent vertegenwoordigd zijn in de VN-Veiligheidsraad: de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk, China en Rusland. Het olie-voor-voedselprogramma werd gecontroleerd door een commissie van de V-raad. Als het onderzoek echt fraude aan het licht brengt, hebben dus ook de grote vijf boter op het hoofd, stellen sommige medewerkers van de VN.

Volgens de Duitser Hans Von Sponeck, een voormalige ondersecretaris-generaal van de VN die van 1998 tot 2000 de verdeling van de met het oliegeld aangekochte goederen in Irak beheerde, zijn de beschuldigingen aan het adres van de VN nog niet bewezen, al kan hij zich goed voorstellen dat in een dergelijk groot programma wanbeheer en fraude opduiken. Annan stelde vorige maand dat er misschien wel fouten zijn begaan, maar dat het VN-secretariaat heel wat kritiek onterecht op zijn bord krijgt. Annan moet zich ook persoonlijk tegen kritiek verdedigen: zijn zoon werkte voor een Zwitserse firma die goed verdiende aan het olie-voor-voedselprogramma.

Het General Accounting Office (GAO), een controleorgaan van het Amerikaanse parlement, schat dat het regime van Saddam Hoessein er tijdens de duur van het programma in geslaagd is 4,4 miljard dollar uit de verkoop van olie en de aankoop van levensmiddelen achterover te drukken. Daarnaast zou nog eens olie ter waarde van 5,7 miljard dollar buiten het programma om uit Irak zijn weg gesmokkeld. De vraag is nu in hoeverre VN-medewerkers dat mee mogelijk hebben gemaakt. De voorlopige regering in Irak heeft intussen ook een onderzoek van het olie-voor-voedselprogramma aangekondigd.

Volgens de Times en de Wall Street Journal tast het schandaal de geloofwaardigheid van de VN aan, en klinken de oproepen van de wereldorganisatie aan het adres van ontwikkelingslanden om een goed beheer te voeren en maximale transparantie na te streven nu wel vrij hypocriet. (PD/AD)