VN maken slagzij door moeilijkheden in Irak

VN-secretaris-generaal Koffi Annan weigerde maandag het ontslag van zijn adjunct Louise Frechette te aanvaarden. Frechette zat de VN-Stuurgroep voor Irak voor en draagt daardoor mee de verantwoordelijkheid voor de ontoereikende veiligheidsmaatregelen die aan het licht kwamen door de bomaanslag van augustus 2003 tegen het toenmalige VN-hoofdkwartier in Bagdad. Maar volgens Annan, die begin maart de resultaten kreeg van een onderzoek dat na de aanslag in opdracht werd gegeven, is er sprake van collectief falen bij de opgave om de risico’s voor het VN-personeel in Irak binnen de perken te houden. Twee andere VN-topmensen werden maandag wel de laan uitgestuurd: de VN-veiligheidscoördinator Tun Myat werd ontslagen, terwijl de coördinator voor humanitaire aangelegenheden in Irak, Ramon Lopez de Souza, onder druk zelf zijn ontslag indiende. Annan beschuldigde Myat, destijds belast met de veiligheid van het VN-personeel in Bagdad, er maandag van geen oog te hebben gehad voor duidelijke aanwijzingen dat ook VN-medewerkers in Irak het slachtoffer konden worden van aanslagen.

Intussen krijgen de VN steeds meer kritiek voor de gebrekkige controle op het vorig jaar beëindigde olie-voor-voedselprogramma. Dat initiatief stelde Irak in staat ondanks het internationale embargo dat de VN na de Iraakse invasie in Koeweit tegen Irak afkondigden, toch een zekere hoeveelheid olie uit te voeren om daarmee de import van levensmiddelen en medicamenten te bekostigen. Het beheer van dat programma was in handen van de VN. De wereldorganisatie krijgt het verwijt de ogen te hebben gesloten voor de betaling van smeergeld bij het afsluiten van sommige lucratieve contracten in het kader van het programma, en ook niets te hebben ondernomen tegen smokkelpraktijken die de Iraakse regering tijdens de duur van het programma meer dan 10 miljard dollar zouden hebben opgeleverd. VN-baas Annan dreigt ook persoonlijk bij de schandalen betrokken te raken. Journalisten hebben achterhaald dat de zoon van Annan in dienst was bij een Zwitsers bedrijf dat goed verdiende aan de olie-voor-voedselcontracten.

Intussen lijken de zaken er in Irak niet eenvoudiger op te worden voor de VN. De door de VS gedomineerde Coalition Provisional Authority (CPA) draagt op 30 juni zijn bevoegdheden over aan het voorlopige Iraakse bestuur, en daardoor komt indirect een groter deel van de verantwoordelijkheid voor het land op de schouders van de VN terecht. Net als de VS kunnen de VN veel tegenwind krijgen in Irak - de VN worden door veel Irakezen immers allerminst als een neutrale instelling beschouwd. Ayatollah Ali al-Sistani, de invloedrijke geestelijke leider van de Iraakse sjiieten, is nog altijd vertoornd dat de VN begin dit jaar de stelling van Washington overnamen dat algemene verkiezingen niet mogelijk zijn voor de machtsoverdracht van 30 juni. Verkiezingen zijn voor de lang onderdrukte meerderheid van de sjiieten de kortste weg naar de macht in Irak. Vorige week drong al-Sistani er bij de VN ook op aan afstand te nemen van de nieuwe voorlopige grondwet die onder impuls van de VS tot stand is gekomen. De ayatollah zegt verder ook niet te willen samenwerken met een VN-missie die nu in Irak is om verkiezingen voor te bereiden die eventueel al begin volgend jaar zouden kunnen plaatsvinden.