VN stellen immuniteitsregeling in Arabische landen ter discussie

De aanleiding is het vertrek van president Ali Abdullah Saleh uit Jemen. Na een autoritair bewind van 33 jaar en twaalf maanden straatprotesten tegen zijn persoon, heeft die ermee ingestemd af te treden. Maar dat gebeurde wel in ruil voor een wet die hem immuun maakt voor vervolging. Het parlement in Jemen keurde die wet vorige week goed.

In Egypte onderhandelt het voorlopige militaire bewind met vertegenwoordigers van de machtige Moslimbroederschap die een hoofdrol zullen spelen in de toekomstige regering van het land. Het leger wil dat er geen militaire leiders zullen worden vervolgd voor de doden die eind vorig jaar vielen bij de harde aanpak van betogingen.

En als de Syrische president Bashar al-Assad bezwijkt onder de toenemende plaatselijke en internationale druk tegen zijn regime en besluit af te treden, is het waarschijnlijk dat ook hij een vrijstelling van vervolging uit de brand zal proberen te slepen.

Internationaal onwettig

Dergelijke regelingen kunnen verder bloedvergieten voorkomen, maar binnen de Verenigde Naties groeit er toch sterk verzet tegen. Navi Pillay, de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, zei vorige week dat ze de discussies in Jemen van nabij volgde. Volgens haar zijn het internationaal recht en het standpunt van de Verenigde Naties duidelijk: afspraken over amnestie of immuniteit zijn niet wettig als ze de vervolging onmogelijk maken van mensen die zich misschien schuldig gemaakt hebben aan oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid, genocide en zware mensenrechtenschendingen.

“Voortgaand op de informatie die we verzameld hebben, is er reden om aan te nemen dat sommige van die misdaden in Jemen begaan werden tijdens de periode waarop de amnestieregeling die nu besproken wordt, betrekking heeft.” Volgens Pillay schendt Jemen met de immuniteitsregeling zijn internationale verplichtingen.

Ook mensenrechtenorganisaties maken zich grote zorgen. “Ik denk dat dit extreem ernstig is”, zegt Jose Luis Diaz, het hoofd van het bureau van Amnesty International bij de Verenigde Naties. Maatregelen die politieke en militaire leiders uit de wind zetten, betekenen volgens hem niet alleen een klap in het gelaat van hun slachtoffers, maar ondermijnen ook de nog fragiele vooruitgang die de laatste jaren gemaakt is in de internationale strijd tegen de straffeloosheid.

Internationaal Strafhof

“Nog voordat de wet werd goedgekeurd, hebben we ons al duidelijk gekant tegen een immuniteitsregeling voor Saleh”, zegt Luis Diaz. Volgens hem is het niet zeker dat de wet Saleh ook in het buitenland zal beschermen tegen procedures rond misdrijven waar hij de hand in zou hebben gehad, waaronder foltering.

Richard Falk, emeritus hoogleraar internationaal recht aan de Amerikaanse Princeton-universiteit, oordeelt dat het Internationaal Strafhof de vervolging op zich moet nemen van leiders uit de Arabische wereld die zich waarschijnlijk hebben schuldig gemaakt aan misdaden tegen de menselijkheid. Immuniteit verlenen of amnestie afkondigen kan volgens hem in bepaalde landen gerechtvaardigd zijn om de vrede te bewaren na de overgang van een dictatuur naar een democratisch bestel. “Maar dat argument ziet er anders uit op internationaal vlak. Daar bestaat geen overtuigende argumentatie om steun te verlenen aan pogingen om mensen geen verantwoording te laten afleggen voor internationale misdaden.”

Ook Luis Diaz van Amnesty vindt dat het Internationaal Strafhof zich moet buigen over leiders uit landen als Jemen, Egypte en Syrië. De drie landen erkennen het Strafhof niet en dus kan de instelling alleen actief worden als het gaat om onderdanen van die landen als de VN-Veiligheidsraad daarom verzoekt. “Dat is wat we de Veiligheidsraad vragen te doen in het geval van Syrië”, zegt Luis Diaz. “We geloven dat overheidsdiensten er misdaden tegen de menselijkheid hebben gepleegd en nog altijd plegen.”