Voortvluchtige bankier verdeelt Kazachstan

Abljazov, een rijke bankier die in februari verdween nadat hij in Londen was veroordeeld tot een jaar cel voor minachting van het hof, wordt in zijn thuisland Kazachstan gezien als de enige sterke tegenstander van het bewind van president Noersoeltan Nazarbajev. Sommigen beschouwen Abljazov echter ook als een dief die zijn investeerders verraadde en brengen hem in verband met een aantal terroristische complotten.

De 49-jarige Kazach was naar Londen gevlucht, waar hij politiek asiel kreeg nadat de regering in 2009 zijn BTA Bank redde en nationaliseerde. Abljazov had de bank tot de grootste van Kazachstan gemaakt. Er dreigde echter een faillissement doordat tijdens de wereldwijde economische crisis de goedkope kredieten opdroogden die de banken in Kazachstan hielpen groeien, en er veel slechte leningen verstrekt bleken te zijn.

Het huidige management van de Bank klaagde Abljazov in Londen aan, in een poging 3,8  miljard euro terug te krijgen die de voormalige topman verduisterd zou hebben tijdens de ineenstorting van de bank.

Oppositie

Onder degenen die hem goed kennen in Alma Ata, de belangrijkste stad van Kazachstan, bestaat er weinig twijfel over dat Abljazov inderdaad geld van de bank voor eigen doeleinden gebruikte. Hij heeft dat in ieder geval gedaan om de grootste oppositiepartij van het land te financieren, twee televisiezenders en twee kranten.

“Hij moest kiezen tussen het redden van zijn bank en het opgeven van zijn oppositiepolitiek”, zegt Yevgeni Zhovtis, hoofd van het Internationale Bureau voor Mensenrechten in Kazachstan. “Maar dat is geen excuus”, zegt Jean-Claude Lermusiaux, hoofdonderzoeker bij Visor Capital, een investeringsbank in Alma Ata. “Hij heeft het vertrouwen van investeerders beschaamd en het imago van het land bezoedeld.”

Deze week werden ook twee buitenlandse medewerkers van Abljazov aangeklaagd. Zij zouden verschillende terroristische aanslagen hebben gepland in opdracht van Abljazov.  Yermoechamet Yertisbajev, een adviseur van Nazarbajev die vaak optreedt als woordvoerder van de president, beschuldigt Abljazov van “informatieterrorisme” met als doel het omverwerpen van het regime via “revolutie, massale onrust, chaos en geweld.”

Democratie

Zhovtis, de mensenrechtenactivist, heeft zijn eigen ideeën over de controversiële bankier. “Abljazov pleit niet voor democratie uit idealisme. Hij behoort gewoon tot een groep prominente technocraten die vanaf het begin het gevoel hadden dat democratie en een eerlijk justitiesysteem beter werken voor de ontwikkeling van het land.”

In 2003 probeerde Abljazov, toen nog minister van Industrie, met een handvol andere politici een loyale oppositiepartij op te richten die Nazarbajev niet direct wilde uitdagen. Het belangrijkste doel was het in toom houden van een van een van de schoonzonen van de president, Rachat Alijev, die werd beschuldigd van het intimideren van zakenlieden. Alijev zou hen onder druk zetten bezittingen aan hem te verkopen tegen een veel lagere waarde dan de marktwaarde, om zo een persoonlijk fortuin te kunnen vergaren. De initiatiefnemers van de nieuwe partij werden echter ontslagen en Abljazov werd vastgezet en raakte de helft van zijn bezittingen kwijt. 

In 2009 vertelde hij, volgens een Wikileaks-bericht, aan een Amerikaanse diplomaat in Londen dat hij de financiële steun aan de oppositiemedia en oppositiepartijen in 2005 hervat had, terwijl hij BTA Bank wilde laten uitgroeien tot de grootste bank van de voormalige Sovjet Unie.

Toenemende druk 

Bulat Abilov, een andere oppositieleider, beweert dat Abljazov hem verteld heeft dat hij onder steeds grotere druk kwam te staan vanwege zijn oppositieactiviteiten. Zo zou hij onder druk gezet zijn om de controle over BTA Bank over te dragen aan Nazarbajev en zijn bondgenoten.

In de afgelopen drie jaar zou Abljazov financiële steun gegeven hebben aan de twee oppositiekranten Respublika (waarvan de hoofdredacteur om veiligheidsredenen vanuit Londen werkt) en Vgzlyad. De hoofdredacteur van die laatste krant werd opgepakt en veroordeeld, maar dit jaar weer vrijgelaten. 

Abljazov zou ook K Plus financieren, een satellietzender en Stan.kz, een videoproductiebedrijf in Alma Ata dat via internet onderwerpen aankaart die de reguliere media vermijden, zoals demonstraties tegen corruptie en de staking van oliearbeiders in de westelijke stad Zhanaozen. Al deze media ontkennen dat ze geld krijgen van Abljazov.

Twitter en Facebook

Volgens Dina Baididajeva, een activiste bij de vanuit Noorwegen gefinancierde organisatie Liberty in Zhanaozen, steunen oliearbeiders en mensen in hun omgeving Abljazov. “Zij kijken naar K Plus en lezen Respublika en Vglyad, de enige media die de werkelijke situatie hier weergeven. Abljazov is de enige die de oliearbeiders steunt, via zijn partij Alga en de beweging Volksfront.”

“Zonder Abljazov zouden we geen echte democratische oppositiepartijen en onafhankelijke media hebben”, zegt Murat Tungishbajev, een voormalig staflid in Alma Ata van het National Democratic Insitute uit Washington. Hij leerde de stakers in Zhanaozen hoe ze Twitter en Facebook moeten gebruiken om discussies te organiseren over democratie.

“Zonder hem zou er nauwelijks weerstand zijn tegen politierepressie, corruptie en verkiezingsfraude”, voegt hij eraan toe. Organisaties die door Abljazov worden gefinancierd, hebben de stakers juridische hulp gegeven, zegt hij.