Vooruitblik op 2012: Latijns-Amerika

Veiligheid en drugs

Het centrale thema dat bij de aanvang van 2012 bovenaan de agenda van de Latijns-Amerikaanse landen prijkt, is de interne veiligheid. Van Rio de Janeiro over Caracas tot in Guatemala-Stad: overal vormt de strijd tegen criminaliteit en de onveiligheid op straat een belangrijk discussiepunt. Vooral Centraal-Amerika zag de voorbije jaren een sterk toenemende macht van criminele netwerken. Volgens cijfers van de Verenigde Naties vormen de landen in deze strook de meest gewelddadige regio ter wereld indien oorlogsgebieden buiten beschouwing gelaten worden.

De strijd tegen de criminaliteit aanbinden betekent in Latijns-Amerika voor alles afrekenen met de welig tierende drugshandel. Sinds het aantreden van president Felipe Calderón, in 2006, lieten in Mexico al meer dan 40. 000 mensen het leven in een steeds grimmiger wordende drugsoorlog.

Ook Haïti heeft - als transitland richting de VS - af te rekenen met een hardnekkig drugsprobleem. Toch heeft het Caribische land in 2012 andere kopzorgen. Twaalf januari markeert de tweede verjaardag van de verwoestende aardbeving die Port-au-Prince en omstreken in 2010 trof. Veel reden tot feesten hebben de Haïtianen duidelijk niet. Volgens cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie leven nog steeds een half miljoen mensen in tentenkampen - tijdelijk onderdak dat na twee jaar vaste vormen begint aan te nemen.

De grootste noodhulpfase is ondertussen geluwd en de aandacht verschuift van langsom meer naar de wederopbouw van het land. President Martelly en zijn kersverse regering, die slechts na maandenlang onderhandelen kon gevormd worden, staan in 2012 voor de enorme uitdaging om een reconstructie te realiseren die zowel door de bevolking als de internationale donoren gedragen wordt.

Presidentiële verkiezingen

Er staan dit  jaar ook drie belangrijke presidentsverkiezingen op het programma in Latijns-Amerika. In Mexico is het in juli uitkijken naar de federale verkiezingen. Naast een nieuw parlement wordt daarbij ook een opvolger voor president Calderón gekozen. Calderón, die lid is van de conservatieve Nationale Actiepartij (NAP), is al sinds 2006 het staatshoofd van Mexico en kan grondwettelijk gezien niet herkozen worden.

Volgens opiniepeilingen beschikt de Institutioneel Revolutionaire Partij (IRP) voorlopig over de beste kaarten om de verkiezingen te winnen. De economische crisis en de weinig succesvolle drugsoorlog die Calderón zes jaar geleden ontketende, hebben de populariteit van de NAP weinig deugd gedaan. Grote vraag is echter hoe de IRP, die vóór 2000 ruim zeventig jaar regeerde, de prangende drugsproblematiek in het land zal aanpakken. Terwijl de oppositiestem tegen het narcogeweld steeds luider klinkt, lijken de meeste politici immers geneigd om de gewapende strijd tegen de drugskartels ook na het vertrek van Calderón verder te zetten.

In oktober trekken ook de Venezolanen naar de stembus om een nieuwe president te kiezen. Dé vraag die iedereen bezighoudt, is of de door ziekte geplaagde Hugo Chávez zijn mandaat een tweede keer zal kunnen verlengen. Chávez, die al sinds 1999 aan de macht is, verklaarde reeds presidentskandidaat te zijn en zal vermoedelijk alle mogelijke middelen inzetten om zijn machtspositie te vrijwaren. Of dit zal volstaan, valt echter nog af te wachten. Vooral de tegenvallende economische groei en de ongekend hoge straatcriminaliteit zouden de Venezolaanse leider wel eens parten kunnen spelen.

Ook in de Dominicaanse Republiek dienen zich dit jaar presidentsverkiezingen aan. Daar wordt in mei naar een opvolger voor president Leonel Fernández gezocht. Net zoals Calderón in Mexico, kan Fernández - sinds 2004 aan de macht - volgens de grondwet niet meer herkozen worden.

Overleeft links?

Een opvallend aantal Zuid-Amerikaanse leiders kreeg recentelijk te horen aan een vorm van kanker te lijden. Niet alleen Hugo Chávez werd door de ziekte getroffen, ook bij de Argentijnse presidente Cristina Fernández de Kirchner, haar Braziliaanse tegenhanger Dilma Rousseff, diens voorganger Lula da Silva en de Paraguayaanse president Fernando Lugo werd kanker geconstateerd. Zoveel tegenspoed voor links bewoog Hugo Chávez er zelfs toe om de VS van een regelrecht ‘kanker-complot’ te betichten.

Pertinenter is echter de vraag of de linkse leiders 2012 op politiek niveau heelhuids zullen doorstaan. Met de Europese en Amerikaanse economische crisis staat Latijns-Amerika dit jaar voor grote uitdagingen. Hoewel China een belangrijke groeimarkt is die in de regio - in het bijzonder in Brazilië - sterk aanwezig is, blijft de Latijns-Amerikaanse economie nauw verbonden met de Amerikaanse. De gevolgen van de crisis zullen op termijn hoe dan ook binnensijpelen en de grote vraag is hoe de linkse regeringen zich hier tegen zullen wapenen.

Rio+20

In juni van dit jaar zullen alle ogen op Rio de Janeiro gericht zijn. Daar vindt op dat moment de langverwachte VN-conferentie over Duurzame Ontwikkeling plaats. Twintig jaar na de historische Top van de Aarde - die eveneens in Rio plaatsvond - zullen wereldleiders, vertegenwoordigers van niet-gouvernementele organisaties en mensen uit het bedrijfsleven in Brazilië samenkomen om richting te geven aan het duurzame ontwikkelingsbeleid. Er zal bekeken worden wat verbeterd kan worden aan de verdragen over klimaatverandering, biodiversiteit en verwoestijning - allemaal in 1992 afgesloten - en er zal ook bediscussieerd worden welke bijdrage de zogenaamde “groene economie” kan leveren.

Dat de vervolgconferentie over duurzame ontwikkeling uitgerekend in Brazilië plaatsgrijpt, is een interessant gegeven. In het grootste land van Zuid-Amerika wordt de uitdaging om een evenwicht tussen economie, milieu en sociaal welzijn te vinden immers zwaar op de proef gesteld. Brazilië mag de afgelopen jaren dan wel een spectaculaire economische groei gekend hebben, deze vooruitgang ging al te vaak ten koste van het milieu.

Zo werd de Braziliaanse boswet onlangs nog versoepeld om de agro-industrie ter wille te zijn en de economische groei te vergemakkelijken. Door deze omstreden aanpassing krijgen tal van illegale kappers amnestie en wordt het veel moeilijker om de rijke biodiversiteit van het Amazonewoud te beschermen. Volgens de natuurbehoudsorganisatie WWF zou een regenwoudoppervlakte van 71 miljoen hectare verloren kunnen gaan.

Ook in andere Latijns-Amerikaanse landen stelt de vraag hoe milieu en ontwikkeling samen kunnen gaan zich bij de aanvang van 2012 steeds scherper. In Ecuador, waar Rafael Correa aan de macht is, staat het ‘recht van de natuur’ in een erg vooruitstrevende grondwet ingeschreven, maar lijkt men in de toekomst wel sterk te willen gaan inzetten op grootschalige mijnbouw met een zware milieu-impact. In Peru oogst de linkse president Humala, die nog maar een jaar aan de macht is, tegenkanting van zijn eigen achterban voor zijn mijnbouw- en olieproductieprojecten. Ook het plan van de Boliviaanse president Evo Morales om een snelweg door het Amazonewoud aan te leggen, ontketende hevige protesten.