Vooruitblik op 2012: Midden-Oosten

Brandhaarden

Terwijl de wereld tijdens de Arabische lente vooral naar de miljoenen demonstranten in Tunesië, Egypte en Libië keek, voltrokken zich ook op andere plaatsen in de Arabische wereld volksopstanden met politieke hervormingen als inzet. Drie brandhaarden - Syrië, Bahrein en Jemen - zijn bij de start van 2012 nog lang niet geblust en beloven nog een tijd voort te smeulen.

De meest explosieve situatie voltrekt zich in Syrië, waar het volksprotest tegen het Baath-regime van president Bashar al-Assad aanhoudt en de situatie enkel grimmiger wordt. Regeringstroepen blijven de betogingen, die nu reeds elf maanden duren, hardhandig de kop indrukken en ook de opposanten van het Baath-regime lijken stilaan de wapens op te nemen. Onlangs ondertekende al-Assad een akkoord om voor het eerst buitenlandse waarnemers van de Arabische Liga in het land toe te laten. Deze waarnemersmissie moet toezien op de uitvoering van een vredesplan dat het Syrische regime onlangs onderschreven heeft. Critici en opposanten plaatsen echter grote vraagtekens bij al-Assads voornemen om de bloedige onderdrukking van zijn volk te stoppen.

Of de Syrische revolutie in 2012 alsnog voor een ‘lente’ kan zorgen, is moeilijk in te schatten. Als 2011 iets met veel panache heeft aangetoond, dan wel dat ontwikkelingen in het Midden-Oosten moeilijk te voorspellen zijn. Duidelijk is wel dat het voor de Syrische oppositie geen walk-over wordt. Het Baath-regime kan immers rekenen op steun uit Iran, dat Syrië als zijn voornaamste bondgenoot in de regio beschouwt.

Ook in het kleine maar rijke oliestaatje Bahrein blijft de democratische volksopstand dagelijkse realiteit. Sinds februari van 2011 komen daar mensen op straat om te demonstreren tegen het regime van de soennitische Khalifa-familie. Het merendeel van de Bahreinse bevolking is sjiitisch en de achterstelling van sjiieten vormt een belangrijke mobilisatiefactor, maar ook soennieten nemen deel aan de protesten om meer inspraak in het beleid en betere economische kansen af te dwingen. De regering van de gesloten Golfstaat reageert echter met ijzeren hand en lijkt niet bereid toegevingen te doen.

Dan hebben de volksprotesten in Jemen al meer vruchten afgeworpen. Daar zei de langzittende Jemenitische president Ali Abdullah Saleh eind 2011 toe om af te treden. De politieke onrusten zijn daarmee echter niet van de baan. Vice-president Abed Hadi, die voorlopig de plaats van Saleh inneemt, wordt door de Jemenitische oppositie immers als een stroman van Saleh beschouwd. Onlangs demonstreerden in hoofdstad Sana’a nog tienduizenden mensen tegen Hadi. Het is in Jemen nu vooral uitkijken naar de presidentsverkiezingen die in februari op het programma staan.

Palestijnse verkiezingen

Ook in de Palestijnse gebieden zullen in 2012 belangrijke verkiezingen plaatsvinden. De Palestijnse leiders Mahmoud Abbas en Khaled Meshaal van repectievelijk Fatah en Hamas kondigden onlangs aan dat in mei presidents- en parlementsverkiezingen georganiseerd zullen worden.

Bij de vorige Palestijnse verkiezingen, in 2006, behaalde Hamas tot grote verrassing van het Westen een verpletterende overwinning. Onder internationale druk probeerden Hamas en rivaal Fatah een regering van nationale eenheid te vormen, maar dit mondde uit in een burgeroorlog. Sinds 2007 valt de Palestijnse Autoriteit uiteen in twee delen: Hamas voert het feitelijke bestuur over de Gazastrook en Fatah regeert over de Westelijke Jordaanoever. Met de verkiezingen van dit jaar, die Fatah en Hamas zogezegd weer dichter bij elkaar moeten brengen, krijgen de Palestijnse gebieden mogelijk een geheel nieuwe politieke constellatie.

Het is het komende jaar ook uitkijken naar Israëls houding tegenover Palestina. Nu de eerste resultaten van de Egyptische parlementsverkiezingen een overwinning voor de islamitische partijen laten uitschijnen, vreest men in Tel Aviv steeds meer dat het binnenkort een belangrijke bondgenoot in het Midden-Oosten zal verliezen. De komende Egyptische presidentsverkiezingen van juni indachtig, is het niet ondenkbaar dat Israël in de Gazastrook nog snel eens militair uithaalt om Hamas te verzwakken.

Back to the future?

Aan het einde van 2011 verlieten de laatste Amerikaanse troepen Irak als een dief in de nacht. Eén zaak staat reeds zo goed als vast: het vertrek van de Amerikanen zal zich in de hele regio laten voelen.

In Irak zelf heeft de Amerikaanse terugtrekking al meteen de broze machtsdeling in het land in gevaar gebracht. Het lijkt er sterk op dat nu de waakhond het speelveld verlaten heeft, het spook van een nieuw sektarisch conflict tussen soennieten en sjiieten weer opdoemt. Waarnemers vrezen dat premier al-Maliki een door sjiieten gedomineerde eenpartijstaat wil creëren en alle macht naar zich toe poogt te trekken. Ook onder de Iraakse bevolking is het sinds het vertrek van de Amerikaanse troepen behoorlijk onrustig door een golf van oplaaiend sektarisch geweld.

Aan het begin van 2012 is het dan ook hoogst twijfelachtig dat Irak reeds in staat zal zijn om volledig op eigen benen te staan. Mogelijk valt het land ten prooi aan een burgeroorlog tussen soennieten en sjiieten, die niet vergeten zijn dat Saddam Hoessein een soenniet was. Het Iraakse leger is alleszins nog niet sterk genoeg om de veiligheid in het land te garanderen. In dit licht is het ook interessant op te volgen hoe de invloed van buurland en regionale macht Iran in Irak zal toenemen nu de Amerikanen het land definitief verlaten hebben.

Oorlog tegen Iran?

Ook meer dan volgen waard dit jaar, is de evolutie van het conflict over het nucleair programma van Iran. Volgens Teheran dient het atoomprogramma enkel een burgerlijk doel, maar landen als de VS en Israël menen dat Iran een kernwapen tracht te ontwikkelen. Sommige waarnemers denken dat een militaire confrontatie tussen het Westen en Iran slechts een kwestie van tijd is.

Dat de spanningen tussen Teheran en het Westen de laatste weken crescendo gingen, is alleszins onmiskenbaar. Onlangs ondertekende Barack Obama nog een wet die strenge sancties omvat voor banken die zaken doen met de Iraanse Centrale Bank, en de landen van de Europese Unie bereikten een principeakkoord om de import van Iraanse olie te stoppen. Iran, op zijn beurt, liet de militaire spierbundels rollen door tijdens oefeningen in de straat van Hornuz te experimenteren met raketten voor de lange afstand. Teheran heeft er ook al mee gedreigd om deze smalle zeestraat, die de toegang tot de olierijke Golf vormt, af te sluiten als het Westen het land nog meer sancties oplegt.

Vraag is echter hoe lang Iran het been nog kan stijf houden. Steeds meer wordt duidelijk dat de westerse sancties de Iraanse economie zware schade toebrengen. De rial, de Iraanse munteenheid, heeft ondertussen haar laagste waarde ooit ten opzichte van de dollar bereikt. Ook Iraanse overheidsvertegenwoordigers lijken nu - zij het schoorvoetend - te erkennen dat de sancties wel degelijk invloed hebben op hun economie.